کتاب گویایی ارستو

"گویایی ارستو" رساله‌ای مهم از قرن ششم میلادی است، نوشته‌ی پاول پارسی، فیلسوف و متفکر برجسته دربار خسرو اول انوشیروان. این اثر نقطه‌ای عطف در انتقال اندیشه‌ی فلسفی یونان به جهان ایرانی و خاورمیانه به‌شمار می‌رود. رساله‌ی پاول نه‌تنها به معرفی اصول منطق ارسطو برای مخاطبانی غیر یونانی می‌پردازد، بلکه بستری فراهم می‌آورد برای گفت‌وگوی میان‌فرهنگی‌ای که بعدها در سنت‌های فلسفی اسلامی و سریانی شکوفا شد. این اثر که در اصل به زبان فارسی میانه نوشته شده، احتمالا توسط دانشمند سریانی‌زبان سوروس سبخت به سریانی ترجمه شده است. نسخه‌هایی از آن امروزه در مجموعه‌های معتبر همچون کتابخانه‌ی بریتانیا (افزودن 14660) و صومعه‌ی نوتردام دس‌منسس در القوش عراق نگهداری می‌شود. رساله‌ی پاول به سفارش پادشاه ساسانی، برای تبیین بنیان‌های منطق ارسطویی نگاشته شد. او با استفاده از "ایساگوگ" پورفیری - مقدمه‌ای بر منطق ارسطویی - و ارجاع‌هایی مختصر به متونی چون "دسته‌ها"، "درباره‌ی تفسیر" و بخش‌های ابتدایی "آنالوطیقای اول"، کوشیده است پایه‌های منطق را با بیانی روشن و نظام‌مند عرضه کند. این رویکرد به سبک آموزش سنتی مکتب سوریه شباهت دارد، که وضوح و ساختارمندی را محور آموزش فلسفه می‌داند.
رساله‌ی پاول نماینده‌ی تلاش برای ساده‌سازی و بومی‌سازی مفاهیم منطقی یونانی است. او منطق را نه صرفا یک فن نظری، بلکه ابزار اساسی تفکر فلسفی و شناخت جهان معرفی می‌کند. با تأکید بر تحلیل عقلانی، طبقه‌بندی دانش، و روشن‌سازی مفاهیم بنیادین، این اثر جلوه‌ای از سنت ارسطویی در قالبی تازه است.متن نه‌تنها ساختارمند و آموزشی است، بلکه در پی آن است که منطق را با نیازهای فکری مخاطبانی ایرانی و سریانی تطبیق دهد. این ویژگی، آن را از صرف ترجمه یا اقتباس فراتر می‌برد و به تلاشی اصیل در جهت گفت‌وگو و هم‌نشینی میان سنت‌ها تبدیل می‌کند.
گویایی ارستو" اثری استثنایی در تاریخ انتقال دانش است. پاول پارسی با تلفیق میراث فکری یونان و نیازهای فرهنگی-زبان‌شناختی ایران ساسانی، نقشی بنیادین در شکل‌گیری افق‌های نوین فلسفی ایفا کرد. این رساله نه فقط بازتابی از یک سنت آموزشی، بلکه گواهی بر تلاش برای ساختن زبان مشترک در فهم عقلانی جهان است - زبانی که بعدها در سنت‌های فلسفی اسلامی و سریانی به بار نشست.