کتاب هوش هیجانی و یادگیری در فضای باز مدرسه

کتاب «هوش هیجانی و یادگیری در فضای باز مدرسه» نوشته نیلوفر ملک و حسنی سادات شمس دولت آبادی، اثری پژوهش‌محور در حوزه روان‌شناسی تربیتی و طراحی محیط‌های آموزشی است که به بررسی تعامل میان فضاهای باز مدارس و رشد اجتماعی، عاطفی و شناختی کودکان می‌پردازد. نویسنده با تمرکز بر نیازهای هیجانی و رفتاری دانش‌آموزان، تلاش کرده تا دریچه‌ای تازه به مسئله یادگیری در محیط‌های غیرکلاسی باز کند؛ محیط‌هایی که به‌ظاهر ساده اما در باطن، ظرفیت‌هایی عمیق برای تغییر در الگوهای ذهنی و رفتاری دارند.
در بستری که کودکان بخش بزرگی از روز خود را در مدرسه می‌گذرانند، کتاب بر این مسئله تأکید دارد که فضاهای فیزیکی مدرسه، به‌ویژه حیاط و فضاهای باز، می‌توانند نقشی تعیین‌کننده در شکل‌گیری مهارت‌های هیجانی و اجتماعی ایفا کنند. ملک در این مسیر، به‌جای نگاه صرف معماری یا صرفا روان‌شناختی، تلاشی چندبعدی انجام داده و از هر دو منظر بهره گرفته است. آنچه در این پژوهش برجسته است، استفاده از شاخص‌های فیزیکی برای تحلیل هوش هیجانی است؛ موضوعی که پیش‌تر کمتر به آن پرداخته شده بود.
کتاب در چهار فصل تنظیم شده که هر یک به بررسی ابعاد مشخصی از مسئله می‌پردازد. فصل نخست به تعریف و تحلیل هوش هیجانی در بستر آموزشی اختصاص دارد و نشان می‌دهد چطور رشد عاطفی می‌تواند بر کیفیت تعاملات و یادگیری اثر بگذارد. فصل دوم به معرفی مولفه‌های فیزیکی فضای باز مدرسه می‌پردازد و نقش عواملی چون تنوع فضایی، انعطاف‌پذیری، دسترسی به طبیعت و مرزهای باز و بسته را در تجربه دانش‌آموزان بررسی می‌کند. در فصل سوم، یادگیری به‌عنوان فرآیندی پویا و مرتبط با محیط تعریف می‌شود. سپس در فصل پایانی، ارتباط میان این سه محور یعنی هوش هیجانی، فضای باز و یادگیری در قالب مدلی علی تحلیل می‌شود.
نویسنده تلاش کرده تا با بهره‌گیری از نمونه‌های بین‌المللی، ارتباط میان اجزای فیزیکی محیط و رفتارهای کودکان را به‌صورت عینی نشان دهد. در این مدل، فضاهای باز مدرسه تنها محلی برای تفریح یا استراحت نیستند، بلکه به‌عنوان بستری برای تجربه، کشف و تعاملات هیجانی شناخته می‌شوند. برای مثال، فضاهای بازی، فضاهای فرهنگی و فضاهای طبیعی هرکدام می‌توانند نوعی از واکنش‌های عاطفی یا اجتماعی را برانگیزند که مستقیما در فرآیند یادگیری اثرگذار است. رابطه میان انعطاف‌پذیری طراحی فضا و رشد هوش هیجانی، از دیگر مباحثی است که در کتاب با دقت بررسی شده است. این مسئله به‌خصوص در زمینه فضاهای اختصاصی برای تعامل، فعالیت‌های گروهی یا خلوت‌گزینی اهمیت پیدا می‌کند. در نتیجه این تحلیل‌ها، کتاب به این پرسش پاسخ می‌دهد که چگونه می‌توان با طراحی مناسب فضا، به بهبود روابط انسانی و آموزش موثرتر کمک کرد.
«هوش هیجانی و یادگیری در فضای باز مدرسه» برای پژوهشگران، معماران آموزشی، روان‌شناسان و معلمانی که به دنبال درک عمیق‌تری از پیوند فضای فیزیکی و رشد هیجانی کودکان هستند، منبعی ارزشمند محسوب می‌شود. این کتاب، فراتر از پیشنهاد‌‌های عامیانه، روش هایی کاربردی برای استفاده بهتر از محیط‌های آموزشی ارائه می‌دهد.