کتاب آلبرتین و پنج سفر در زمان

نمایشنامه‌ی «آلبرتین و پنج سفر در زمان» نوشته‌ی میشل ترمبلی، اثری برجسته در تئاتر کبک است که در سال ۱۹۸۴ برای نخستین بار روی صحنه رفت و سپس به زبان انگلیسی نیز ترجمه و اجرا شد. ترمبلی، نمایشنامه‌نویس نامدار کانادایی، در این اثر بار دیگر به سراغ جهان زنان طبقه‌ی کارگر مونترال می‌رود، اما این بار با ساختاری خلاقانه و تجربه‌ای دراماتیک که حافظه و هویت را در کانون خود قرار می‌دهد. این نمایش تنها شامل شش شخصیت زن است: پنج نسخه‌ی متفاوت از آلبرتین در سنین ۳۰، ۴۰، ۵۰، ۶۰ و ۷۰ سالگی، و خواهرش مادلین که نقش همراه، شنونده و نقطه‌ی مقابل او را ایفا می‌کند. روایت در خانه سالمندان آغاز می‌شود، جایی که آلبرتین هفتاد ساله با گذشته‌ی خود روبه‌رو می‌شود. او به شکل پنج پاره‌ی همزمان روی صحنه ظاهر می‌شود و گفت‌وگوهایی میان خودهای جوان‌تر و مسن‌تر او درمی‌گیرد. هر نسخه‌ی آلبرتین، بعدی از زندگی را آشکار می‌سازد: از بیوگی و مسئولیت مادری در سی‌سالگی، تا تلخی و درگیری در چهل‌سالگی، امید به بازآفرینی در پنجاه‌سالگی، سقوط به ناامیدی و اعتیاد در شصت‌سالگی و نهایتا تلاش برای صلح و پذیرش در هفتادسالگی. این صداهای متداخل، مونولوگ و دیالوگ، نوعی تابلوی روانی-عاطفی می‌سازند که در آن حافظه سیال است و مرز زمان فرو می‌ریزد. مادلین، خواهر آلبرتین، در این میان هم‌چون آینه‌ای متفاوت عمل می‌کند و به تماشاگر نشان می‌دهد که چگونه انتخاب‌های متفاوت می‌توانست مسیر زندگی را دگرگون کند. ترمبلی در این نمایش به موضوعات بنیادینی می‌پردازد: حافظه و هویت، نقش زنان در جامعه‌ی مردسالار کبک میانه‌ی قرن بیستم، بار سنگین مادری و روابط خانوادگی، و تلاش انسان برای آشتی با خود. حضور هم‌زمان چند آلبرتین روی صحنه استعاره‌ای قدرتمند است: زندگی هیچ‌گاه خطی و یکدست تجربه نمی‌شود، بلکه مجموعه‌ای از صداهای متضاد و پشیمانی‌ها و امیدهاست که در ذهن هر فرد هم‌زیستی دارند. یکی از مضامین تکرارشونده، تقابل میان خشم و استعفا است؛ آلبرتین‌های جوان‌تر اغلب سرکش و امیدوارند، اما نسخه‌های مسن‌تر با بار پشیمانی، اندوه و پذیرش تلخ ظاهر می‌شوند. نقاط قوت اثر در اصالت صداهای زنانه و ساختار دراماتیک نوآورانه‌ی آن نهفته است. نمایش فرصتی نادر برای بازیگران زن مسن‌تر فراهم می‌آورد تا در نقش‌های پرقدرت و عاطفی بدرخشند. زبان ترمبلی پرحرارت و صادقانه است و صحنه‌ها اغلب بار عاطفی شدیدی دارند که مخاطب را تکان می‌دهد. با این حال، همین شدت گاهی می‌تواند سنگین یا تکراری به نظر برسد و برخی منتقدان، نمایش را بیش از حد تلخ دانسته‌اند. افزون بر این، ساختار غیرخطی و حضور پنج آلبرتین ممکن است برای برخی تماشاگران چالش‌برانگیز باشد و نیازمند کارگردانی دقیق برای جلوگیری از سردرگمی است.
با وجود این محدودیت‌ها، «آلبرتین و پنج سفر در زمان» از مهم‌ترین آثار ترمبلی به شمار می‌رود؛ اثری که زندگی یک زن را در پنج آینه‌ی زمانی بازتاب می‌دهد و در نهایت تصویری از تلاش انسانی برای آشتی با گذشته و پذیرش خویشتن به دست می‌دهد. این نمایش، هم یک تجربه‌ی شاعرانه‌ی تئاتری است و هم یک تأمل اجتماعی-فلسفی بر حافظه، پشیمانی و امکان رستگاری.