کتاب پیوند

نمایشنامه «پیوند» از آگوست استریندبرگ، نویسنده، رمان‌نویس و نمایشنامه‌نویس برجسته سوئدی (۱۸۴۹-۱۹۱۲)، در بستری نوشته شده است که زندگی شخصی او به شدت در آشفتگی بود؛ دوره‌ای که بعدها به «جهنم استریندبرگ» معروف شد. این نمایش، برخلاف آثار پرآوازه‌تر او مانند «پدر» یا «دوشیزه جولیا»، کمتر شناخته شده است، اما در میان پژوهشگران و علاقه‌مندان به تئاتر مدرن، به عنوان یکی از متون کلیدی برای درک تحولات فکری و روانی استریندبرگ اهمیت زیادی دارد. او که در تاریخ تئاتر مدرن به عنوان پیشگام درام روان‌شناختی شناخته می‌شود، در این اثر نیز با نگاهی تیزبین به کاوش در فروپاشی روابط انسانی و تضادهای میان نقش‌های اجتماعی و واقعیت درونی افراد پرداخته است.
خلاصه داستان «پیوند» به ظاهر ساده است: جلسه‌ی طلاق یک زوج و نزاع آن‌ها بر سر حضانت فرزند. اما در پس این موقعیت حقوقی، درامی عمیق و چندلایه جریان دارد. زن و شوهر در قالب اتهام و دفاع، گذشته‌ای پر از خیانت، حسادت، سرزنش و زخم‌های عاطفی را آشکار می‌کنند. شخصیت‌هایی چون قاضی، وکیل یا نمایندگان قانون در کنار این دو حضور می‌یابند و فضای نمایش را بیشتر به یک دادگاه می‌مانند. آنچه ابتدا به عنوان یک پرونده‌ی قضایی به نظر می‌رسد، خیلی زود به عرصه‌ای بدل می‌شود که در آن تضادهای روانی، جنسیتی و اجتماعی با شدتی بی‌رحمانه نمایان می‌گردند. مضامین اصلی نمایش، همگی ریشه در دغدغه‌های بنیادین استریندبرگ دارند. نخست، ازدواج و قدرت جنسیتی است؛ رابطه‌ی زناشویی در این اثر به مثابه میدان جنگی بی‌امان تصویر می‌شود، جایی که مرد و زن نه در نقش همسر، بلکه در قالب متهم و شاکی ظاهر می‌شوند. دوم، مسئله‌ی هویت و رنج شخصی است؛ هر یک از دو شخصیت اصلی خود را قربانی دیگری می‌بیند و تلاش می‌کند با یادآوری گذشته یا افشاگری، برتری اخلاقی و عاطفی به دست آورد. سوم، تقابل نظام حقوقی با حقیقت درونی است؛ جایی که قانون نقش داور دارد اما نمی‌تواند پیچیدگی رنج‌های انسانی را بازتاب دهد. این مضامین همگی در قالب دیالوگ‌های شدید و بی‌پرده به نمایش درمی‌آیند. از نظر سبکی، «پیوند» نمونه‌ای از گرایش استریندبرگ به واقع‌گرایی روان‌شناختی است. نمایش کوتاه، تک‌پرده‌ای و محدود به یک فضای بسته است. هیچ کنش بیرونی پرهیاهو وجود ندارد؛ درام در کلمات، سکوت‌ها، اتهامات و واکنش‌های احساسی شخصیت‌ها رخ می‌دهد. زبان اثر تلخ و گاه گزنده است و لحن آن با تلخی شخصی نویسنده آمیخته. همین ایجاز و شدت گفت‌وگو، اثری به وجود می‌آورد که بیش از هر چیز به تماشاگر امکان می‌دهد تا درون شکاف‌های روحی شخصیت‌ها نفوذ کند. استریندبرگ در «پیوند» هیچ پاسخی قطعی یا راه‌حلی ساده ارائه نمی‌دهد. اثر او نه پایان خوش دارد و نه به مصالحه می‌انجامد؛ بلکه بر ناتوانی انسان‌ها در آشتی دادن نقش‌های اجتماعی با حقیقت درونی تأکید می‌کند. این ویژگی باعث شده است که اثر از نظر بسیاری از منتقدان، بیش از آنکه درباره‌ی یک پرونده‌ی طلاق باشد، بازتابی از بحران وجودی انسان مدرن باشد. از منظر انتقادی، «پیوند» در زمان خود واکنش‌های متفاوتی برانگیخت. برخی آن را بیش از حد تلخ و زن‌ستیزانه دانستند، زیرا بازتابی مستقیم از روابط پرتنش و دیدگاه‌های منفی استریندبرگ نسبت به ازدواج و زنان بود. اما در سال‌های بعد، تفسیری ظریف‌تر از آن ارائه شد و این نمایش به عنوان مطالعه‌ای نافذ در باب شکست روابط انسانی و ناتوانی نهادها در بازنمایی حقیقت عاطفی مورد توجه قرار گرفت. در اجراهای صحنه‌ای، ساختار دادگاهی نمایش امکان آن را فراهم کرده است که بازیگران تمام نیروی خود را صرف نمایش درگیری‌های عاطفی و روانی کنند، و همین ویژگی آن را برای تئاتر تجربی جذاب می‌سازد.
در مجموع، «پیوند» نمایشنامه‌ای کوتاه اما سنگین است که با استفاده از یک موقعیت ساده حقوقی، درام انسانی عمیقی را آشکار می‌سازد. این اثر نه تنها بخشی از مسیر تکاملی استریندبرگ به سوی درام روان‌شناختی است، بلکه همچنان به دلیل جسارت در عریان کردن زخم‌های عاطفی و کاوش در مرز میان قانون و حقیقت انسانی، جایگاه ویژه‌ای در تاریخ تئاتر مدرن دارد.