کتاب ملت‌ و تکه‌پاره‌هایش

«ملت‌ و تکه‌پاره‌هایش: تاریخ‌های استعماری و پسااستعماری» نوشته‌ی پارتا چاترجی به بررسی شکل‌گیری اندیشه‌ی ملی‌گرایی در هند در دوران استعمار و پس از استعمار می‌پردازد. چاترجی در این کتاب استدلال می‌کند که تجربه‌ی ملی‌گرایی در جوامع استعمارزده را نمی‌توان با مدل‌های اروپایی توضیح داد. او نشان می‌دهد که نخبگان هندی در واکنش به سلطه‌ی استعماری، هویت ملی را در دو حوزه‌ی متمایز بازسازی کردند: حوزه‌ی «مادی» که بیشتر شامل سیاست و اقتصاد بود و تحت نفوذ مستقیم استعمار قرار داشت، و حوزه‌ی «معنوی» شامل فرهنگ، خانواده و مذهب که به‌عنوان قلمرویی بومی و مستقل حفظ شد.
در بخش‌های نظری چاترجی نقدی به رویکردهای کلاسیک به ملی‌گرایی وارد می‌کند، از جمله دیدگاه‌های ارنست گلنر و بندیکت اندرسن. او توضیح می‌دهد که این نظریه‌ها با تکیه بر تجربه‌ی اروپا، ویژگی‌های خاص ملی‌گرایی ضداستعماری را نادیده می‌گیرند. از نظر او ملی‌گرایی هندی و مشابه آن در جوامع استعمارزده، بر اساس «تفاوت با غرب» ساخته شد نه صرفا تقلید از آن. به همین دلیل، فرایند ملت‌سازی در این کشورها ماهیتی متناقض پیدا کرد: هم در برابر استعمار مقاومت می‌کرد و هم بخشی از عناصر مدرنیته‌ی غربی را می‌پذیرفت.
چاترجی در ادامه به چندپارگی ملت در هند اشاره می‌کند و نشان می‌دهد که ملی‌گرایی یک کلیت یک‌دست نبود و درون آن اختلافات طبقاتی، جنسیتی و مذهبی وجود داشت. برای نمونه زنان و گروه‌های فرودست اغلب در حاشیه‌ی روایت رسمی از ملت قرار می‌گرفتند، در حالی که نقش مهمی در تجربه‌ی واقعی ملی‌گرایی داشتند. این نگاه به حاشیه‌ها و «پاره‌ها» بخشی از پروژه‌ی فکری او برای بازاندیشی در تاریخ ملت‌سازی است.
در فصل‌های تحلیلی کتاب مثال‌هایی از ادبیات، مطبوعات و جنبش‌های اجتماعی آورده می‌شود تا نشان دهد چگونه نخبگان فرهنگی و سیاسی هند میان سنت و مدرنیته میانجی‌گری کردند. چاترجی از این مسیر به این نتیجه می‌رسد که ملی‌گرایی در جهان پسااستعماری نه محصول تقلید از غرب، بلکه فرایندی چندلایه و پر از تناقض بود. این رویکرد کتاب را به یکی از متون مهم در مطالعات پسااستعماری و نظریه‌ی ملی‌گرایی تبدیل کرده است.