کتاب در آغوش گرفتن امید

کتاب «در آغوش گرفتن امید: درباره آزادی، مسئولیت و معنای زندگی» نوشته‌ی ویکتور ای. فرانکل، یکی از تازه‌ترین مجموعه‌هایی است که از آثار این روان‌پزشک و فیلسوف نامدار اتریشی منتشر شده است. این اثر غیرداستانی در ژانر روان‌شناسی فلسفی و معنادرمانی جای می‌گیرد و شامل چهار متن (سه مقاله و یک مصاحبه) است که فرانکل در فاصله‌ی سال‌های ۱۹۴۶ تا ۱۹۸۴ نگاشته یا بیان کرده است. کتاب نخستین بار در بریتانیا در سال ۲۰۲۴ منتشر شد. اهمیت این مجموعه در آن است که متونی کمتر شناخته‌شده از فرانکل را، در کنار مضامین محوری اندیشه‌ی او، یعنی آزادی، مسئولیت، رنج، مرگ و جستجوی معنا، در قالبی تازه و در دسترس در اختیار خوانندگان قرار می‌دهد. مقالات این کتاب تصویری روشن از بنیان‌های معنادرمانی ارائه می‌کنند. فرانکل بارها تأکید می‌کند که آزادی صرفا فقدان اجبار نیست، بلکه توانایی انتخاب نگرش و شیوه‌ی پاسخ به شرایط است. او بر این باور است که آزادی بدون مسئولیت، به بی‌معنایی و انحراف می‌انجامد و تنها زمانی اصالت می‌یابد که فرد خود را در قبال زندگی، دیگران و ارزش‌های انسانی مسئول بداند. او نشان می‌دهد که چگونه حتی در دل رنج و مرگ می‌توان معنا یافت، معنایی که می‌تواند رنج را متحول کند و به کرامت انسانی شکل تازه‌ای ببخشد. یکی از نکات بارز این مجموعه، تأکید بر محدودیت زمانی زندگی است: اینکه آگاهی از گذرایی عمر، به ما فوریت و وقاری می‌بخشد که نباید عمل، عشق یا انتخاب را به تعویق اندازیم. این نوشته‌ها فراتر از تأملات فردی، سویه‌ای اجتماعی و اخلاقی نیز دارند. فرانکل هشدار می‌دهد که بیماری‌های اجتماعی مانند تعصب یا گرایش‌های جمع‌گرایانه‌ی کور، نشانه‌های پوچی‌اند و تنها از طریق یافتن معنا و مسئولیت‌پذیری می‌توان در برابر آن‌ها ایستاد. امید در نظر او نه یک احساس منفعل، بلکه نوعی تصمیم وجودی است: انتخاب دیدن معنا در تاریکی‌ها و زیستن بر اساس آن. بدین‌سان امید، شکلی از عمل و تعهد است و نه صرفا آرزویی مبهم. از منظر نقاط قوت، کتاب ارتباطی عمیق با مسائل امروز برقرار می‌کند. مضامینی چون رنج، مرگ‌ومیر، بحران‌های اجتماعی و نیاز به کرامت انسانی، در جهانی که با بیماری‌های همه‌گیر، منازعات سیاسی و بحران اقلیمی دست‌وپنجه نرم می‌کند، به‌شدت مرتبط‌اند. اصالت کتاب نیز از زندگی شخصی فرانکل سرچشمه می‌گیرد؛ کسی که تجربه‌ی آشویتس و سال‌ها روان‌درمانی را پشت سر گذاشته و سخنانش بیش از آنکه نظریه‌پردازی انتزاعی باشند، حاصل زیستن در مرزهای تاریک تاریخ‌اند. سبک او نیز روشن و الهام‌بخش است؛ فلسفی اما قابل فهم، هشداردهنده اما تسلی‌بخش. با این حال، محدودیت‌هایی نیز وجود دارد. از آنجا که مجموعه تنها شامل چهار متن است، برخی ایده‌ها بیشتر در قالب طرح کلی ارائه شده‌اند تا بسط کامل. همچنین بخش‌هایی از متون که در دهه‌های پیشین نوشته شده‌اند، ممکن است در بستر فرهنگی و تکنولوژیک امروز قدری قدیمی به نظر برسند. برای خوانندگانی که با آثار شناخته‌شده‌تر فرانکل مانند انسان در جستجوی معنا آشنا هستند، برخی مضامین تکراری خواهند بود، هرچند متون تازه یا ترجمه‌های جدید ارزش افزوده‌ی قابل توجهی دارند.
در نهایت، «در آغوش گرفتن امید» افزوده‌ای ارزشمند به میراث فکری فرانکل است؛ یادآوری این نکته که انسان‌ها نه با شرایط، بلکه با نحوه‌ی واکنش به آن‌ها تعریف می‌شوند. این کتاب هم مقدمه‌ای شفاف و دلنشین برای تازه‌واردان به اندیشه‌ی فرانکل است و هم فرصتی برای خوانندگان قدیمی تا بار دیگر با آموزه‌های او، در قالبی نو، مواجه شوند. پیام اصلی آن همچنان زنده و ضروری است: حتی در تاریک‌ترین لحظات، امید نه یک امکان اختیاری، بلکه ضرورتی اخلاقی برای زیستن انسانی است.