کتاب فروید زیست شناس ذهن

کتاب «فروید زیست‌شناس ذهن» که نخستین بار در سال ۱۹۷۹ منتشر شد، یکی از بحث‌برانگیزترین و در عین حال مهم‌ترین آثار درباره فروید است؛ اثری مفصل با حدود ۷۵۰ صفحه که فرانک سالووی، روان‌شناس و مورخ علم، در آن تلاشی کم‌سابقه برای بازخوانی ریشه‌های فکری بنیانگذار روانکاوی انجام می‌دهد. سالووی از همان ابتدا نشان می‌دهد که هدفش نگارش یک روان‌زندگی‌نامه معمول نیست، بلکه قصد دارد بنیان‌های علمی و ذهنی فروید را در بستری تاریخی واکاوی کند؛ بستری که شامل زیست‌شناسی و عصب‌شناسی اواخر قرن نوزدهم، نظریه‌های تکاملی، پژوهش‌های مربوط به هیستری و روندهای علمی‌ای است که محققانی مانند بروئر، فلیس، طبیعت‌گرایان اولیه و متخصصان سکسولوژی در آن نقش داشته‌اند. ادعای مرکزی سالووی این است که فروید، علی‌رغم فاصله‌گیری‌های لفظی‌اش از علم زیست‌شناختی، در عمق تفکر خود همواره یک «زیست‌شناس ذهن» باقی ماند. او نشان می‌دهد که بسیاری از نظریه‌های کلیدی روانکاوی-از مفهوم رویا و ناخودآگاه گرفته تا رشد جنسی، نظریه‌های هیستری و حتی طرح‌های اولیه فروید درباره منشأ تابو و توتم-به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم از مدل‌های فیزیولوژیک و تکاملی زمانه تأثیر پذیرفته‌اند. سالووی با بررسی دقیق مسیر فکری فروید، می‌کوشد ثابت کند که روانکاوی بیش از آنکه نقطه گسستی با علم باشد، شکل خاصی از علوم اعصاب اولیه و ادامه جریان زیست‌شناسی قرن نوزدهم است؛ گرایشی که بعدها، به‌خصوص در روایت‌های پیروان و مفسران، به عمد محو شد تا چهره‌ای فرهنگی، ادبی و فراتجربی از فروید ساخته شود. سالووی بخش مهمی از کتاب را به همین اسطوره‌سازی‌ها اختصاص می‌دهد: به اینکه چگونه شاگردان نزدیک فروید-و بعدها نهادهای بین‌المللی روانکاوی-تصویری اسطوره‌ای از او ساختند؛ تصویری از یک قهرمان فکری که ظاهرا از هیچ به نظریه‌ای بدیع دست یافت. او هشدار می‌دهد که این رویکرد، بیش از آنکه به فهم علمی کمک کند، فروید را از زمینه تاریخی جدا کرده و کار او را از واقعیت‌های علمی زمان خود دور می‌کند. از نظر سالووی، بازگشت به این زمینه تاریخی نه تخریب جایگاه فروید، بلکه روشن کردن ابعاد واقعی کار اوست. اوج اهمیت این کتاب در همین دقت پژوهشی و رویکرد تجدیدنظرطلبانه آن است. سالووی با استفاده از منابع گسترده تاریخی و علمی، تصویری پیچیده‌تر و قابل‌سنجش‌تر از فروید ارائه می‌دهد؛ تصویری که توجه مورخان علم، روانشناسان و حتی منتقدان فلسفی روانکاوی را جلب کرده است. با این حال، کتاب بسیار حجیم است و جزییات تخصصی فراوان دارد؛ همچنین لحن آشکارا انتقادی آن ممکن است برای کسانی که به روایت سنتی روانکاوی خو گرفته‌اند، چالش‌برانگیز یا حتی تحریک‌آمیز باشد. در نهایت، «فروید زیست‌شناس ذهن» اثری است که خواننده را وامی‌دارد فروید را نه صرفا به‌عنوان مفسر رویاها یا خالق نظریه فرهنگی ناخودآگاه، بلکه به‌عنوان دانشمندی شکل‌گرفته در جریان علوم زیستی و عصب‌شناسی زمانه‌اش ببیند. این کتاب، با وجود دشواری‌اش، یکی از بنیادی‌ترین بازنگری‌ها در میراث فروید است و برای هر خواننده‌ای که می‌خواهد منشأ و اعتبار روانکاوی را از زاویه‌ای تاریخی-علمی دوباره ارزیابی کند، اثری ضروری به شمار می‌آید.