کتاب استوای امریکایی

نمایشنامه‌ی «استوای آمریکایی» نوشته‌ی ریچارد فورد، که نخستین‌بار در سال ۱۹۸۳ منتشر و اجرا شد، تنها اثر بلند نمایشی این نویسنده‌ی تحسین‌شده‌ی آمریکایی است؛ نویسنده‌ای که بیشتر به خاطر مجموعه رمان‌های «فرانک باسکومب» و به‌ویژه رمان برنده‌ی جایزه‌ی پولیتزر، روز استقلال، شناخته می‌شود. هرچند فورد به‌عنوان نویسنده‌ی داستان کوتاه و رمان‌نویس در ادبیات معاصر آمریکا تثبیت شده است، این نمایشنامه تصویر کمتر دیده‌شده‌ای از دوره‌ی آغازین فعالیت او ارائه می‌دهد که در آن به شکلی تجربی به فرم درام نزدیک می‌شود. «استوای آمریکایی» از نظر لحن، فضا و زبان، امتدادی از سبک مینیمالیستی فورد در داستان‌نویسی است و نشانه‌هایی از همان دقت زبانی، لحن مهار‌شده و دغدغه‌های اخلاقی زیرپوستی را به همراه دارد. داستان حول یک زوج آمریکایی شکل می‌گیرد که برای تعطیلات به منطقه‌ای گرمسیری سفر کرده‌اند؛ مکانی که به‌صراحت مشخص نمی‌شود اما تداعی‌گر فضاهای پسااستعماری حوزه‌ی کارائیب است. گفت‌وگوهای روزمره‌ی آن‌ها با یک راهنمای محلی، در ظاهر ساده و بی‌اهمیت‌اند، اما فورد با مهارت از خلال این برخوردهای ظاهرا عادی، تنش‌هایی نژادی، طبقاتی و فرهنگی را آشکار می‌کند. آنچه ابتدا گفت‌وگویی صمیمانه به نظر می‌رسد، به‌آرامی به میدان سنجش قدرت و اخلاق بدل می‌شود. نویسنده از ملودرام پرهیز می‌کند و به‌جای آن، به تدریج و با تکیه بر دیالوگ‌های فشرده و سکوت‌های بامعنا، احساس ناراحتی، سوءتفاهم و بحران اخلاقی را برجسته می‌سازد. پایان نمایشنامه، همچون بسیاری از داستان‌های فورد، قطعی نیست؛ بلکه مخاطب را با پرسشی اخلاقی رها می‌کند که تأثیر آن فراتر از صحنه ادامه می‌یابد. درون‌مایه‌ی اصلی نمایشنامه، بررسی چگونگی تلاقی بی‌خبری و امتیاز سفیدپوستان آمریکایی با تاریخ استعمار و نابرابری اجتماعی است. فورد از خلق شخصیت‌هایی سیاه و سفید اجتناب می‌ورزد؛ شخصیت‌هایش قربانیان گمانه‌زنی‌های فرهنگی‌اند که درک ناقص آن‌ها از «دیگری» موجب گسست و سوءتفاهم می‌شود. او در این اثر، مانند بسیاری از رمان‌هایش، به زندگی آمریکایی‌ها در تقاطع تجربه‌ی فردی و بستر اجتماعی گسترده‌تری نگاه می‌کند و پیوند ظریفی میان مسئولیت فردی و زمینه‌ی تاریخی برقرار می‌سازد. اگرچه «استوای آمریکایی» هرگز به‌اندازه‌ی رمان‌های موفق فورد مورد استقبال عمومی قرار نگرفت و اجرای عمومی آن نادر بوده است، اما در نقدهای دانشگاهی و منابع کتاب‌شناختی از آن به‌عنوان بخشی ارزشمند از دوران اولیه‌ی نویسندگی فورد یاد شده است. منتقدان این اثر را گواهی بر حساسیت زبانی، مهارت در دیالوگ‌نویسی و گرایش به تأملات اخلاقی فورد در قالبی فشرده‌تر می‌دانند. درک کامل سیر تحول ادبی او بدون توجه به این نمایشنامه ناقص خواهد بود.
در نهایت، این نمایشنامه هرچند در حاشیه‌ی آثار اصلی فورد قرار دارد، اما اثری خویشتن‌دار، سنجیده و هوشمندانه است که لایه‌هایی پنهان از دغدغه‌های موضوعی نویسنده را روشن می‌کند. برای خوانندگانی که با رمان‌های او آشنا هستند یا به رئالیسم آمریکایی علاقه‌مندند، این اثر نادیده‌گرفته‌شده می‌تواند روزنه‌ای تازه به جهان‌بینی و زبان هنری یکی از دقیق‌ترین روایت‌گران آمریکایی معاصر باشد.