کتاب اینشتین چه چیزی را نمیدانست؟

کتاب «اینشتین چه چیزی را نمیدانست؟» نوشته رابرت ال. ولک، استاد پیشین شیمی در دانشگاه پیتسبورگ، اثری علمی آموزشی است که با زبانی ساده و طنزی کنترل‌شده تلاش می‌کند پدیده‌هایی را که هر روز در زندگی با آن‌ها سروکار داریم، از سطح حدس و گمان به سطح توضیح علمی برساند. ولک با بهره‌گیری از تجربه‌ی طولانی‌اش در آموزش علوم، موضوعاتی را که معمولا به نظر پیش‌پاافتاده می‌آیند-از نحوه‌ی ذوب شدن یخ با نمک گرفته تا دلیل اینکه جیرجیرک‌ها چگونه دما را «می‌شنوند»-در قالب فصل‌هایی موضوع‌محور شرح می‌دهد و نشان می‌دهد که پشت هر امر ساده، یک جهان مولکولی و منطقی وجود دارد. کتاب با گذر از محیط‌های آشنا آغاز می‌شود: بازار، آشپزخانه و خانه. در بازار با شیمی چسب، بسته‌های یخ، اسپرسو و مواد مصرفی روبه‌رو می‌شویم و در آشپزخانه، رفتار شکر هنگام حل شدن، ماهیت جوشیدن یا نقش مواد معدنی در خوراکی‌ها به زبان غیرتخصصی توضیح داده می‌شود. ولک سپس وارد خانه می‌شود، جایی‌که پرسش‌هایی مثل چرایی عملکرد صابون، منطق باتری‌ها، قوانین نانوشته‌ای مثل «قانون پنج ثانیه» یا حتی رفتار تشک‌های آبی بهانه‌ای برای پرداختن به اصول شیمی و فیزیک می‌شود. او همین رویکرد را در فصل خودرو-با موضوعاتی مانند زنگ‌زدگی، اثر نمک روی یخ یا خطرات مونوکسید کربن-و سپس در فضای باز، آب و هوا، فشار و اثر گلخانه‌ای امتداد می‌دهد. در بخش آب، او ویژگی‌های عجیب این مایع بی‌ظاهر اما استثنایی را توضیح می‌دهد: اینکه چرا یخ روی آب شناور می‌شود، چرا تبخیر سرد می‌کند یا کشش سطحی چگونه بسیاری از رفتارهای آشنا را شکل می‌دهد. کتاب در فصل پایانی با پرداختن به اصول بنیادی‌تر-از مغناطیس و حرکت اتمی گرفته تا E=mc² و DNA-دایره‌ی توضیحات را کامل می‌کند تا خواننده درکی کلی از قوانین زیرین طبیعت پیدا کند. مضمون اصلی کتاب، رمزگشایی از علم پنهان در زندگی روزمره است. ولک نشان می‌دهد که حتی چیزهایی که کاملا بدیهی و غیرجذاب به نظر می‌رسند، ریشه‌های عمیق علمی دارند و اغلب با تصورات اولیه ما تفاوت دارند. او خواننده را تشویق می‌کند که پدیده‌ها را نه جادویی یا «اتفاقی»، بلکه محصول رفتار مولکول‌ها و نیروهای فیزیکی ببیند. در کنار این، کتاب نوعی «توانمندسازی از طریق کنجکاوی» ارائه می‌دهد: آزمایش‌های کوچک خانگی، شرط‌بندی‌های سرگرم‌کننده و مثال‌های ساده، خواننده را از حالت ناظر منفعل به کنش‌گری تبدیل می‌کند که می‌تواند خودش حقیقت را بیازماید. همین رویکرد در نهایت حس فروتنی علمی ایجاد می‌کند؛ این ایده که حتی بزرگ‌ترین ذهن‌ها مانند انیشتین نیز همه‌چیز را نمی‌دانستند و جهان طبیعت بی‌انتها، غافلگیرکننده و همیشه قابل کشف است. کتاب به دلیل زبان شفاف، گستردگی موضوعات و پیوند مستقیم علم با زندگی روزمره بسیار جذاب است و برای خوانندگانی که دانش تخصصی ندارند کاملا قابل دسترس است. البته دامنه وسیع کتاب باعث می‌شود برخی موضوعات به‌ناچار سطحی‌تر بررسی شوند و کسانی که انتظار تحلیل فنی عمیق دارند ممکن است بخش‌هایی را ناکافی ببینند. همچنین حذف عمدی ریاضیات پیچیده برای حفظ سادگی، ممکن است برای خوانندگان فنی محدودیت به‌حساب آید. با این همه، «اینشتین چه چیزی را نمیدانست؟» اثری است آموزنده و خوش‌خوان که کنجکاوی را بیدار می‌کند و نشان می‌دهد جهان اطراف ما-از جوشیدن آب تا کارکرد صابون-چقدر پر از داستان‌های علمی نهفته است. این کتاب برای هر خواننده‌ای که دوست دارد «چگونه»‌های زندگی را بهتر بفهمد، سرشار از لذت و بینش است.