کتاب زنانه نیست

رمان «زنانه نیست» نوشته‌ی پی. دی. جیمز، نخستین‌بار در سال ۱۹۷۲ منتشر شد و با معرفی کوردلیا گری، یکی از نخستین کارآگاهان زن در ادبیات جنایی معاصر، نه‌تنها ورود موفقی به ژانر داستان‌های کارآگاهی رقم زد، بلکه گامی موثر در مسیر گفتمان فمینیستی دهه‌ی ۱۹۷۰ برداشت. این اثر در قالب مجموعه‌ی کلاسیک‌های مدرن انتشارات فابر منتشر شده، هم به لحاظ سبک نوشتار و هم در سطح تماتیک، تلفیقی از نثر پرظرافت، تعلیق روان‌شناختی و نقدهای اجتماعی است که امضای شخصی نویسنده را به‌روشنی در خود دارد.
قهرمان داستان، کوردلیا گری، زن جوان بیست‌ودوساله‌ای‌ست که پس از مرگ غیرمنتظره‌ی کارفرمایش، آژانس کارآگاهی پراید را به ارث می‌برد. نخستین پرونده‌ی او - بررسی مرگ مشکوک مارک کلندر، دانشجوی ممتاز دانشگاه کمبریج - او را وارد دنیایی از روابط پرتنش، رمزآلود و متأثر از تبعیض‌های طبقاتی و پدرسالاری می‌کند. در حالی که گزارش رسمی از مرگ مارک آن را خودکشی اعلام کرده، شهود، استقامت و دلسوزی حرفه‌ای کوردلیا باعث می‌شود لایه‌های پنهان زندگی شخصی مارک، روابط خانوادگی آشفته و انگیزه‌های مدفون اطرافیانش یکی‌یکی گشوده شود. پدر ثروتمند مارک، سر رونالد کلندر؛ دستیار وفادارش، الیزابت لیمینگ؛ و گروهی از دوستان دانشگاهی مارک، هرکدام تصویری از ساختارهای قدرت، وفاداری‌های مبهم، و رازهای دفن‌شده به دست می‌دهند. جیمز در این اثر، نگاهی نقادانه به نقش جنسیت در حرفه‌های مردسالارانه دارد؛ کوردلیا نه‌تنها با خطر و تنهایی کارآگاه بودن دست‌وپنجه نرم می‌کند، بلکه هم‌زمان با شک و تحقیر نظام‌مند نسبت به قابلیت‌های زنانه مواجه است. موضوعات دیگری چون اخلاق و وفاداری، مشروعیت و میراث، و همچنین اضطراب طبقاتی و موقعیت اجتماعی در تار و پود روایت تنیده شده‌اند. کوردلیا، شخصیتی‌ست که به‌مرور از بی‌تجربگی به استقلال و درک اخلاقی عمیق می‌رسد؛ مارک با وجود مرگش، حضوری ملموس در سراسر روایت دارد؛ و الیزابت لیمینگ، در تعارض میان عشق، وظیفه و پنهان‌کاری، به چهره‌ای پیچیده بدل می‌شود که تصمیمات پایانی را دگرگون می‌کند. سبک نوشتار جیمز، با نثر سوم‌شخص محدود و گاه نزدیک به ذهن راوی، ترکیبی از تحلیل روان‌شناختی، فضاسازی اجتماعی و تشریح دقیق منظره‌هاست. او مهارت بی‌نظیری در خلق فضای انگلستان دهه‌ی هفتاد، از خیابان‌های لندن تا راهروهای سرد کمبریج دارد و با جزئی‌نگری ریزبینانه، شکاف‌های ظریف میان ظاهر و واقعیت را برجسته می‌کند. جیمز نه‌فقط می‌پرسد چه کسی مرتکب قتل شده، بلکه با کاوش در انگیزه‌ها، ساختارهای اجتماعی‌ای را عیان می‌کند که وقوع خشونت را امکان‌پذیر ساخته‌اند. رمان به‌سرعت توجه منتقدان را جلب کرد و در سال ۱۹۷۴ نامزد جایزه‌ی ادگار برای بهترین رمان شد. منتقدان از جمله واشنگتن پست و آبزرور، از آن با عبارات «ترسناک» و «با مهارت» یاد کردند. اقتباس‌های تصویری متعددی از این اثر ساخته شد؛ از جمله فیلمی در ۱۹۸۲ با بازی پیپا گارد، و سریال موفق ITV در دهه‌ی ۹۰ با بازی هلن بکسندال، که همگی گواهی بر ماندگاری شخصیت کوردلیا و جذابیت داستان هستند.
«زنانه نیست» نه‌تنها نقطه‌ی عطفی در کارنامه‌ی نویسنده بلکه در تاریخ داستان‌های جنایی انگلستان است؛ روایتی پرکشش، متفکرانه و اجتماعی که هم‌زمان از معمای قتل فراتر می‌رود و به مطالعه‌ای در باب فقدان، قدرت، اخلاق و شکل‌گیری هویت زنانه در دل نظام‌های فرسوده بدل می‌شود. این رمان، در هم‌نشینی با تعلیق، انسان‌گرایی و صدای جسورانه‌ی زنانه‌اش، هنوز هم اثری ضروری برای هر دوستدار ادبیات جنایی محسوب می‌شود.