کتاب انقلاب تاریخی فرانسه

کتاب «انقلاب تاریخی فرانسه: مکتب آنال 1929 - 1989» نوشته‌ی پیتر برک، مورخ برجسته بریتانیایی و استاد تاریخ فرهنگی، واقعا درباره‌ی انقلاب سیاسی قرن هجدهم فرانسه نمی‌باشد، بلکه به طور کنایه‌آمیز درباره انقلاب در تاریخ‌نگاری در فرانسه است. این کتاب یک بررسی تحلیلی، توصیفی و انتقادی از مکتب آنال، تأثیرگذارترین جریان فکری در تاریخ‌نگاری قرن بیستم، به شمار می‌رود. هدف نویسنده این است که دستاوردها و سیر تحول این نهضت را از زمان تأسیس مجله‌ی «آنال» در سال ۱۹۲۹ تا اواخر قرن بیستم میلادی، به شکلی منسجم و جامع، برای خواننده ترسیم و ارزیابی کند. نویسنده در آغاز کتاب، به جریان مسلط و سنتی تاریخ‌نگاری پیش از ظهور آنال می‌پردازد. این جریان که اغلب برآمده از مکتب تاریخ‌نگاری آلمان و غالب در دانشگاه‌های فرانسه بود، بر تاریخ سیاسی، رویدادها زندگی‌نامه‌ها و جنگ‌ها تمرکز داشت. مورخان عمدتا روایت‌گر بودند و سهم ناچیزی برای تحلیل ساختاری، اقتصادی یا اجتماعی قائل می‌شدند. در مقابل، مکتب آنال، که تحت تأثیر علوم اجتماعی نوظهور چون جامعه‌شناسی (به ویژه دورکیم)، جغرافیا و اقتصاد قرار داشت، برای ایجاد یک «تاریخ نوین و «تاریخ کل» مبارزه کرد. هدف اصلی آنالیست‌ها، جایگزینی روایت رخدادمحور با تاریخ تحلیلی و مسئله‌محور بود که تمامی جنبه‌های زندگی انسان، از جمله اقتصاد، فرهنگ، ذهنیت‌ها و ساختارهای اجتماعی را در بر می‌گرفت. کتاب در سه نسل این جنبش را شرح می‌دهد. نسل اول شامل بنیان‌گذاران این مکتب می‌شود؛لوسین فـبـر و مارک بلوخ، بنیان‌گذاران مجله، با نقد صریح تاریخ سنتی، بر بین‌رشته‌ای بودن و نیاز به همکاری با جامعه‌شناسان، جغرافیدانان و روانشناسان تأکید کردند. آن‌ها تاریخ را نه صرفا وقایع‌نگاری، بلکه مطالعه‌ای درباره انسان در بستر زمان و مکان می‌دانستند. پس از جنگ جهانی دوم، مکتب آنال وارد نسل دوم می‌شود و به جنبش حاکم و غالب تاریخ‌نگاری فرانسه تبدیل می‌شود. این دوره تحت سلطه شخصیت عظیم فرنان برودل قرار داشت. برودل، با مفاهیمی چون «مدت زمان طولانی» و تمایز میان ساختارها، هم‌ساخت‌ها و رویدادها، تئوری‌های تاریخ‌نگاری آنال را تثبیت کرد. شاهکار او، «مدیترانه»، الگوی تاریخ جامع‌نگر را ارائه داد که در آن جغرافیا، اقتصاد و جامعه در سه سطح زمانی (کوتاه، میان و بلند) تحلیل می‌شدند. در نهایت کتاب به سراغ نسل سوم می‌رود. در این دوره، هرچند نفوذ مکتب آنال در فرانسه و جهان به اوج خود رسید، اما دیگر یک «مکتب» واحد با روش‌های یگانه نبود. تمرکز از اقتصاد و ساختار اجتماعی به سوی «تاریخ ذهنیت‌ها» و سپس «چرخش فرهنگی» در تاریخ‌نگاری تغییر یافت. در پایان کتاب، نویسنده میراث این مکتب تاریخ‌نگاری را تشریح می‌کند.