شاهنامه اثر فردوسی، حماسه‌ای منظوم، بر حسب دست نوشته‌های موجود دربرگیرنده نزدیک به ۵۰٬۰۰۰ تا ۶۱٬۰۰۰ بیت و یکی از بزرگ‌ترین و برجسته‌ترین سروده‌های حماسی جهان است که سرایش آن دست‌آورد دست‌کم سی سال کار پیوستهٔ این سخن‌سرای ایرانی است. موضوع این اثر، افسانه‌ها و تاریخ ایران از آغاز تا حملهٔ اعراب به ایران در سدهٔ هفتم میلادی است که در چهار دودمان پادشاهی پیشدادیان، کیانیان، اشکانیان و ساسانیان گنجانده می‌شود. شاهنامه از سه بخش اسطوره‌ای، پهلوانی و تاریخی تشکیل، و بر وزن «فعولن فعولن فعولن فعلْ»، در بحر متقارب مثمّن محذوف نگاشته شده‌است.
هنگامی که زبان دانش و ادبیات در ایران، عربی بود، فردوسی، با سرودن شاهنامه با ویژگی‌های هدف‌مندی که داشت، زبان پارسی را زنده و پایدار کرد. یکی از بن‌مایه‌های مهمی که فردوسی برای سرودن شاهنامه از آن استفاده کرد، شاهنامهٔ ابومنصوری بود. فردوسی هنگامی شاهنامه را سرود که زبان پارسی دچار آشفتگی بود، و او از ماندگار شدن این آشفتگی و افزونی آن جلوگیری کرد. فردوسی در سرودن شاهنامه بیشتر از پارسی سره بهره برده و شمار واژه‌های عربی در شاهنامه تنها ۸۶۵ واژه است.
شاهنامه نفوذ بسیاری در جهت‌گیری فرهنگ فارسی و نیز بازتاب‌های شکوه‌مندی در ادبیات جهان داشته‌است و شاعرانی مانند گوته و ویکتور هوگو از آن به نیکی یاد کرده‌اند. شاهنامه بزرگ‌ترین کتاب به زبان پارسی است که در همه جای جهان مورد توجه قرار گرفته و به بسیاری از زبان‌های زندهٔ جهان ترجمه شده‌است. نخستین بار در سال ۶۰۱ خورشیدی، بنداری اصفهانی شاهنامه را به زبان عربی برگرداند و پس از آن برگردان‌های دیگری از این اثر، ازجمله برگردان ژول مل به زبان فرانسوی، انجام گرفت.
آنچه کتاب حاضر را با دیگر پژوهش‌ها درباره شاهنامه متفاوت می‌سازد، رویکرد بین‌رشته‌ای آن در تعیین و سنجش مولفه‌های هویت ملی در شاهنامه است. نویسنده در بازکاوی مولفه‌های هویت ملی، ضمن بهره‌گیری از یافته‌های تاریخی، به جنبه‌های کاربردی آن‌ها نیز به‌عنوان ذخیره فرهنگ و تمدن ایران، برای جامعه کنونی ایرانی اشاره کرده است.
کتاب بازکاوی مولفه های هویت ملی در شاهنامه فردوسی
اطلاعات
منوچهر دانش پژوه
