کتاب جرم داریم تا جرم

نمایشنامه‌ی «جرم داریم تا جرم» نوشته‌ی آگوست استریندبرگ (۱۸۴۹-۱۹۱۲) اثری چهارپرده‌ای و منحصربه‌فرد در مرز میان تراژدی و کمدی است که نخستین بار در سال ۱۹۰۰ در استکهلم به اجرا درآمد. این نمایشنامه، که از مهم‌ترین آثار دوره‌ی میانی استریندبرگ محسوب می‌شود، در اصل با زبان سوئدی نوشته شده و بعدها به انگلیسی توسط ادوین بیورکمن ترجمه شد. در این اثر، استریندبرگ با نگاهی تیزبین و فلسفی به مسئله‌ی «جرم» می‌پردازد، اما نه در معنای حقوقی یا کیفری آن، بلکه به‌عنوان مفهومی اخلاقی و روحی که ریشه در وجدان انسان دارد. او از طریق ترکیب ظریف واقع‌گرایی اجتماعی و رمزگرایی معنوی، تصویری چندوجهی از انسان مدرن ارائه می‌دهد که در جدال میان تمایلات شخصی و وظیفه‌ی اخلاقی گرفتار است. در مرکز روایت، موریس، نمایشنامه‌نویسی جوان و بلندپرواز، ایستاده است که در مسیر موفقیت هنری خود درگیر روابطی پیچیده می‌شود: او با ژان، معشوقه‌اش، و دختر کوچکشان ماریون زندگی می‌کند، اما وسوسه‌ی رابطه با هنریت، همسر دوستش آدولف، او را در معرض سقوط اخلاقی قرار می‌دهد. در فضای پرجنب‌وجوش و گاه آلوده‌ی پاریس - از کافه‌ها تا سالن‌های هنری - استریندبرگ با مهارت نشان می‌دهد که چگونه جاه‌طلبی، عشق، حسادت و خودفریبی در هم تنیده می‌شوند تا «جنایات» واقعی، یعنی خیانت به وجدان و فروپاشی اعتماد، رخ دهند. استریندبرگ در این اثر به تمایز میان جرم قانونی و جرم اخلاقی می‌پردازد. از نظر او، خطاهای حقیقی انسان آن‌هایی نیستند که قانون مجازاتشان می‌کند، بلکه گناهان پنهانی روح‌اند - خودخواهی، بی‌وفایی، و فقدان صداقت درونی. در این معنا، نمایشنامه نوعی دادگاه وجدان است که در آن شخصیت‌ها با خویشتن خویش روبه‌رو می‌شوند و هر یک ناگزیرند درباره‌ی ارزش وجودی خود داوری کنند. در پس این جدال، نشانه‌هایی از دغدغه‌های مذهبی و عرفانی نویسنده دیده می‌شود؛ به‌ویژه در ارجاعات ضمنی به داوری الهی و مفهوم رستگاری، که استریندبرگ در سال‌های بحران معنوی‌اش بدان دل بسته بود. از دیگر مضامین برجسته‌ی اثر می‌توان به ریاکاری اجتماعی و نقاب‌هایی اشاره کرد که افراد برای حفظ موقعیت و وجهه‌ی خود می‌زنند. در نگاه نویسنده، جامعه‌ی متمدن مدرن صحنه‌ای است که در آن ادب و احترام ظاهری اغلب پوششی برای حرص، ترس و گناه است. افزون بر آن، پیوند میان هنر و اخلاق نقشی محوری دارد: موریس، به‌عنوان هنرمندی گرفتار جاه‌طلبی، ناچار می‌شود بین آزادی خلاق و مسئولیت اخلاقی تعادل برقرار کند. این کشمکش او را به بحران وجودی‌ای می‌کشاند که یادآور جدال درونی خود استریندبرگ در دوران گذار از ناتورالیسم به معنویت است. نمایشنامه از نظر سبک، پلی میان درام رئالیستی و درام نمادگرایانه است. استریندبرگ با زبانی پرکشش و ساختاری چندلایه، هم واقعیت اجتماعی زمانه‌اش را بازنمایی می‌کند و هم ساحت‌های پنهان روان را آشکار می‌سازد. هرچند گاه آمیزش مفاهیم اخلاقی با گفت‌وگوهای روزمره از روانی نمایش می‌کاهد، عمق روان‌شناختی و بینش فلسفی آن، اثر را به یکی از دستاوردهای مهم درام مدرن بدل کرده است.
در نهایت، «جرم داریم تا جرم» تأملی ژرف درباره‌ی ماهیت خطا و داوری انسانی است. استریندبرگ مخاطب را فرامی‌خواند تا فراتر از گناه ظاهری به زخم‌های روح بنگرد و درک کند که رهایی، تنها از مسیر پذیرش مسئولیت اخلاقی و بازگشت به وجدان حاصل می‌شود. در این نمایش، مجازات واقعی نه از سوی جامعه، بلکه از درون انسان می‌آید؛ و بدین‌سان، تئاتر به مکانی برای محاکمه‌ی روح بدل می‌شود - جایی که انتخاب‌های شخصی پژواکی ابدی می‌یابند.