کتاب برج رادکان

کتاب «برج رادکان: پژوهشی بر وابستگی معماری با نجوم و گاهشماری» نوشته‌ی منوچهر آرین (ضیاء)، به بررسی یکی از بناهای تاریخی ایران می‌پردازد که در نزدیکی چناران در استان خراسان رضوی قرار دارد. نویسنده در این اثر کوتاه اما مستند، موضوع اصلی را بر ارتباط میان ساختار معماری برج و کارکردهای نجومی و تقویمی آن متمرکز می‌کند. هدف او این است که نشان دهد آیا برج رادکان صرفا یک بنای آرامگاهی یا یادمانی بوده یا اینکه کارکردهای علمی و تقویمی نیز داشته است.
بخش نخست کتاب به مرور و نقد دیدگاه‌های پژوهشگران و مورخان درباره‌ی برج اختصاص دارد. آرین نظرات کسانی مانند هرتسفلد و گدار را که برج را آرامگاه یا میل راهنما دانسته‌اند، بازگو می‌کند و سپس آن‌ها را با نوشته‌هایی همچون زیخ ایلخانی و تاریخ حافظ ابرو مقایسه می‌کند. او در اینجا می‌کوشد تا از خلال شواهد متنی، امکان استفاده‌ی نجومی و تقویمی از برج را بررسی کند.
بخش بعدی کتاب بیشتر بر شواهد میدانی و معماری تمرکز دارد. نویسنده به تحلیل ساختار برج، تعداد اضلاع، دریچه‌ها، جهت‌گیری‌ها و موقعیت جغرافیایی آن می‌پردازد و سپس نشان می‌دهد که در روزهای خاصی از سال مانند اعتدال‌های بهاری و پاییزی یا انقلاب‌های تابستانی و زمستانی، نور خورشید از روزنه‌های مشخص وارد برج می‌شود. او این پدیده را به عنوان روشی برای تعیین زمان در تقویم‌های باستانی، به‌ویژه تقویم جلالی، بررسی می‌کند.
آرین در ادامه این احتمال را مطرح می‌کند که ساخت برج رادکان به خواجه نصیرالدین طوسی مرتبط باشد و از نظر کاربرد نجومی بتوان آن را در کنار ابزارهایی مانند سدس فخری قرار داد. او نتیجه می‌گیرد که برج می‌توانسته کارکردی فراتر از یک بنای یادمانی داشته باشد و به عنوان نوعی رصدخانه و تقویم خورشیدی عمل کند. در عین حال، برخی از استدلال‌ها نیازمند بررسی‌های بیشتر دانسته شده و قطعیت کامل در مورد همه‌ی فرضیات ممکن نیست.