کتاب نسل پی

رمان «نسل پی» نوشته ویکتور پلوین، نخستین‌بار در سال ۱۹۹۹ به زبان روسی منتشر شد و خیلی زود به یکی از مهم‌ترین و تأثیرگذارترین آثار او تبدیل گردید؛ اثری که نه تنها جایگاه پلوین را به‌عنوان صدایی متمایز در ادبیات پساشوروی تثبیت کرد، بلکه به‌واسطه‌ی نگاه طنزآمیز، سورئال و بی‌پروا به دگرگونی‌های اجتماعی روسیه‌ی دهه ۱۹۹۰، توجه جهانی را نیز به خود جلب کرد. این کتاب، ترکیبی از نقد فرهنگی، روایت پست‌مدرن و استعار‌ه‌های اسطوره‌ای است؛ اثری که در آن پلوین با جسارت، فروپاشی یک جهان قدیمی و تولد جهانی تازه و بی‌ثبات را به تصویر می‌کشد؛ جهانی که در آن تبلیغات، رسانه و مصرف‌گرایی نقش دین جدید را بر عهده گرفته‌اند. داستان رمان با بابلن تاتارسکی آغاز می‌شود، روشنفکر جوانی که در اواخر دوران شوروی در مسکو رشد کرده و جاه‌طلبی‌های ادبی دارد، اما پس از فروپاشی سیستم، خود را بی‌پناه، سرگردان و فاقد جهت می‌بیند. او که ابتدا در یک کیوسک سیگار می‌فروشد، به‌طور تصادفی وارد صنعت تبلیغات خصوصی و نوپای روسیه می‌شود؛ صنعتی که با ورود برندهای غربی، ناگهان به یکی از مسیرهای اصلی قدرت و ثروت تبدیل شده است. بابلن در نقش یک کپی‌رایتر، شعارها و کمپین‌هایی را برای کالاهایی می‌نویسد که قرار است به جامعه‌ی تازه آزادشده فروخته شوند؛ جامعه‌ای که از زیر سایه‌ی ایدئولوژی سفت‌وسخت سابق بیرون آمده اما چیزی به‌جای آن نیافته است. پلوین این دگرگونی را با نیشخند تلخی همراه می‌کند: وقتی ایدئولوژی فرو می‌ریزد، تبلیغات جای آن را می‌گیرد. با پیشرفت داستان، روایت از طنز اجتماعی به قلمرویی بسیار سورئال‌تر و چندلایه‌تر می‌لغزد. بابلن به‌تدریج درگیر آیین‌های خلسه‌آور، مصرف مواد توهم‌زا و پروژه‌های مخفی سازمان‌هایی می‌شود که هدفشان بازگرداندن خدایان باستانی - به‌ویژه الهه‌ی بین‌النهرین، ایشتار - به مرکز فرهنگ مصرفی است. در این جهان تازه، مرز میان اسطوره، رسانه و سیاست محو می‌شود و شخصیت اصلی در دل شبکه‌ای از دستکاری واقعیت، تبلیغات سیاسی و فانتزی‌های آخرالزمانی گرفتار می‌گردد. یکی از محورهای اصلی رمان، همین تجربه‌ی «فراواقعیت» است: جهانی که در آن رسانه‌ها نه بازتاب‌دهنده‌ی واقعیت بلکه سازنده‌ی آن هستند و هویت افراد، محصول برندها، تصاویر و شعارهایی است که مصرف می‌کنند. پلوین در این اثر، تصویری کاملا انتقادی از بحران هویت نسل دهه ۹۰ ارائه می‌دهد؛ نسلی که میان فروپاشی یک نظم ایدئولوژیک قدیمی و ظهور نظام تازه‌ای که بر مصرف، سود و تصویر بنا شده، گرفتار شده است. بابلن در طول رمان، بیش از آنکه شخصیتی رو به رشد باشد، به نماد تبدیل می‌شود: نماد انسانی که معنای وجودی‌اش را نه از آرمان، بلکه از سازوکارهای قدرت رسانه‌ای و مصرفی دریافت می‌کند. از همین رو، بسیاری از خوانندگان با او فاصله‌ی عاطفی دارند، اما این فاصله، بخشی از طراحی پلوین است؛ زیرا جهان رمان، جهانی است که در آن فردیت نیز کالایی مصرفی است. نقاط قوت «نسل پی» در جسارت فرمی و محتوایی آن نهفته است. ترکیب طنز تند، اسطوره‌شناسی، روانگردانی، نقد رسانه‌ای و اجتماعی، و ارجاعات فرهنگی متعدد، آن را به متنی چندلایه و همواره قابل‌تفسیر تبدیل می‌کند. درعین‌حال، همین ویژگی‌ها ممکن است برای بعضی خوانندگان چالش‌برانگیز باشد؛ زیرا پلوین آگاهانه به سراغ روایتی می‌رود که نه خطی است و نه کاملا عقلانی، و بسیاری از ظرافت‌های آن در بستر فرهنگی روسیه پساشوروی ریشه دارد. در نهایت، «نسل پی» رمانی است درباره‌ی توهم؛ درباره‌ی جهانی که در آن تصویر جای حقیقت را می‌گیرد و تبلیغات، به زبان مسلط عصر جدید تبدیل می‌شود. این اثر، نه فقط نقدی بر روسیه‌ی دهه ۹۰ بلکه آینه‌ای برای درک جهانی است که ما امروز در آن زندگی می‌کنیم: جهانی که در آن واقعیت، محصول رسانه است و انسان، میان آرزوهای فروخته‌شده و هویت‌های ساخته‌شده سرگردان می‌ماند.