کتاب آگاهی و خودآگاهی در پدیدارشناسی روح هگل
نویسنده:
محمدمهدی اردبیلی
معرفی کتاب آگاهی و خودآگاهی در پدیدارشناسی روح هگل
کتاب «آگاهی و خودآگاهی در پدیدارشناسی روح هگل» نوشته‌ی محمدمهدی اردبیلی، پژوهشی انتقادی و تحلیلی در باب یکی از مهم‌ترین و پیچیده‌ترین بخش‌های نظام فکری هگل است. اردبیلی با تمرکز بر دو مفهوم بنیادین آگاهی و خودآگاهی، تلاش می‌کند به ژرفای دستگاه دیالکتیکی هگل در کتاب کلاسیک "پدیدارشناسی روح" (۱۸۰۷) راه یابد و نشان دهد که چگونه هگل، در فرایندی تاریخی و منطقی، رابطه‌ی سوژه و ابژه، ذهن و واقعیت را بازتعریف می‌کند.
نویسنده در مقدمه‌ی کتاب، به یک کاستی مهم در سنت مطالعات هگلی اشاره می‌کند: تمرکز بیش از حد بر کلیت روح و روح مطلق، و در مقابل، غفلت از مراحل میانی و پویش تدریجی خودآگاهی. به‌زعم اردبیلی، بی‌توجهی به این مراحل باعث شده است که فهم ما از دیالکتیک هگل، خصوصا در ارتباط با مفاهیم ذهن، شناخت، و اخلاق، سطحی و کلیشه‌ای باقی بماند. او تلاش می‌کند با تمرکز بر مرحله‌ی میانی دیالکتیک-جایی که خودآگاهی با دیگری مواجه می‌شود و در «مبارزه برای به‌رسمیت شناخته‌شدن» شکل می‌گیرد-نشان دهد که چگونه آگاهی انسانی در تنش با دیگری، تاریخ، و نهاد شکل می‌گیرد و متحول می‌شود. چارچوب نظری اردبیلی مبتنی بر سه‌گانگی دیالکتیکی هگل است: تز، آنتی‌تز و سنتز. او این ساختار را نه صرفا به‌مثابه شمایی صوری، بلکه به‌عنوان الگویی زنده و متحرک برای تبیین نحوه‌ی ظهور و گذار مفاهیم فلسفی در نظر می‌گیرد. مفاهیم بازتاب (Reflexion) و نمود (Appearance) از دیگر ابزارهای تحلیلی او در خوانش متن هستند. اردبیلی با استفاده از روش «خوانش نزدیک» (Close Reading) متن آلمانی *پدیدارشناسی روح*، ترجمه‌های فارسی، و مقایسه‌ی نسخه‌های اولیه و نهایی این کتاب، ساختار مفهومی اثر را به دقت بررسی می‌کند. همچنین با بهره‌گیری از تفسیرهای متفکرانی چون کویین‌ژن، یورگن هابرماس، و هرمان کوهن، کتاب خود را در گفت‌وگو با سنت‌های معاصر فلسفه‌ی قاره‌ای قرار می‌دهد. در بدنه‌ی اصلی کتاب، سه مرحله‌ی کلیدی تحلیل می‌شود: نخست، مرحله‌ی «آگاهی حسی» که هگل در آن، ادراک را نه دریافت منفعل بلکه لحظه‌ی ابتدایی دیالکتیکی آگاهی معرفی می‌کند. سپس «خودآگاهی» که در مواجهه با دیگری و در تنش ارباب-بنده تکوین می‌یابد؛ و در نهایت، مرحله‌ی «خودآگاهی مطلق» که در آن، سوژه با بازشناسی خود در کل تاریخ، به صلحی با خویشتن دست می‌یابد. اردبیلی همچنین در فصل مستقلی، رابطه‌ی خودآگاهی با اخلاق، عقل عملی و اراده‌ی آزاد را واکاوی می‌کند و خواننده را به سوی فهمی نو از پیوند میان ذهن، تاریخ، و نهادهای اجتماعی رهنمون می‌شود. از نوآوری‌های مهم کتاب می‌توان به بازنمایی اهمیت مرحله‌ی میانی خودآگاهی (آنتی‌تز) اشاره کرد؛ مرحله‌ای که در اغلب پژوهش‌های فارسی کمتر مورد توجه قرار گرفته است. اردبیلی همچنین با طراحی نمودارهای مفهومی، سیر پیچیده‌ی دیالکتیکی آگاهی را برای خواننده شفاف‌تر می‌سازد و پلی میان خوانش کلاسیک و تفسیرهای معاصر ایجاد می‌کند.
این کتاب برای پژوهشگران فلسفه‌ی قاره‌ای، دانشجویان دکتری فلسفه ذهن و علاقه‌مندان به هگل نوشته شده، اما به دلیل زبان روشن و ساختار آموزشی آن، می‌تواند برای خوانندگان عمومی‌تر فلسفه نیز سودمند باشد. در مجموع، "آگاهی و خودآگاهی در پدیدارشناسی روح هگل" سهمی جدی در فهم دیالکتیک ذهن هگلی دارد و شکاف مهمی را در ادبیات فلسفی فارسی پر می‌کند.
نویسنده در مقدمه‌ی کتاب، به یک کاستی مهم در سنت مطالعات هگلی اشاره می‌کند: تمرکز بیش از حد بر کلیت روح و روح مطلق، و در مقابل، غفلت از مراحل میانی و پویش تدریجی خودآگاهی. به‌زعم اردبیلی، بی‌توجهی به این مراحل باعث شده است که فهم ما از دیالکتیک هگل، خصوصا در ارتباط با مفاهیم ذهن، شناخت، و اخلاق، سطحی و کلیشه‌ای باقی بماند. او تلاش می‌کند با تمرکز بر مرحله‌ی میانی دیالکتیک-جایی که خودآگاهی با دیگری مواجه می‌شود و در «مبارزه برای به‌رسمیت شناخته‌شدن» شکل می‌گیرد-نشان دهد که چگونه آگاهی انسانی در تنش با دیگری، تاریخ، و نهاد شکل می‌گیرد و متحول می‌شود. چارچوب نظری اردبیلی مبتنی بر سه‌گانگی دیالکتیکی هگل است: تز، آنتی‌تز و سنتز. او این ساختار را نه صرفا به‌مثابه شمایی صوری، بلکه به‌عنوان الگویی زنده و متحرک برای تبیین نحوه‌ی ظهور و گذار مفاهیم فلسفی در نظر می‌گیرد. مفاهیم بازتاب (Reflexion) و نمود (Appearance) از دیگر ابزارهای تحلیلی او در خوانش متن هستند. اردبیلی با استفاده از روش «خوانش نزدیک» (Close Reading) متن آلمانی *پدیدارشناسی روح*، ترجمه‌های فارسی، و مقایسه‌ی نسخه‌های اولیه و نهایی این کتاب، ساختار مفهومی اثر را به دقت بررسی می‌کند. همچنین با بهره‌گیری از تفسیرهای متفکرانی چون کویین‌ژن، یورگن هابرماس، و هرمان کوهن، کتاب خود را در گفت‌وگو با سنت‌های معاصر فلسفه‌ی قاره‌ای قرار می‌دهد. در بدنه‌ی اصلی کتاب، سه مرحله‌ی کلیدی تحلیل می‌شود: نخست، مرحله‌ی «آگاهی حسی» که هگل در آن، ادراک را نه دریافت منفعل بلکه لحظه‌ی ابتدایی دیالکتیکی آگاهی معرفی می‌کند. سپس «خودآگاهی» که در مواجهه با دیگری و در تنش ارباب-بنده تکوین می‌یابد؛ و در نهایت، مرحله‌ی «خودآگاهی مطلق» که در آن، سوژه با بازشناسی خود در کل تاریخ، به صلحی با خویشتن دست می‌یابد. اردبیلی همچنین در فصل مستقلی، رابطه‌ی خودآگاهی با اخلاق، عقل عملی و اراده‌ی آزاد را واکاوی می‌کند و خواننده را به سوی فهمی نو از پیوند میان ذهن، تاریخ، و نهادهای اجتماعی رهنمون می‌شود. از نوآوری‌های مهم کتاب می‌توان به بازنمایی اهمیت مرحله‌ی میانی خودآگاهی (آنتی‌تز) اشاره کرد؛ مرحله‌ای که در اغلب پژوهش‌های فارسی کمتر مورد توجه قرار گرفته است. اردبیلی همچنین با طراحی نمودارهای مفهومی، سیر پیچیده‌ی دیالکتیکی آگاهی را برای خواننده شفاف‌تر می‌سازد و پلی میان خوانش کلاسیک و تفسیرهای معاصر ایجاد می‌کند.
این کتاب برای پژوهشگران فلسفه‌ی قاره‌ای، دانشجویان دکتری فلسفه ذهن و علاقه‌مندان به هگل نوشته شده، اما به دلیل زبان روشن و ساختار آموزشی آن، می‌تواند برای خوانندگان عمومی‌تر فلسفه نیز سودمند باشد. در مجموع، "آگاهی و خودآگاهی در پدیدارشناسی روح هگل" سهمی جدی در فهم دیالکتیک ذهن هگلی دارد و شکاف مهمی را در ادبیات فلسفی فارسی پر می‌کند.
درباره محمدمهدی اردبیلی
محمدمهدی اردبیلی متولد ۱۳۶۱ نویسنده، مترجم و مدرس دانشگاه است. او فارغ‌التحصیل دکترای فلسفه از دانشگاه تبریز و عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ معاصر، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی است. آثار منتشر شده از او عبارتند از:
آگاهی و خودآگاهی در پدیدارشناسی روح هگل، نویسنده: محمدمهدی اردبیلی، انتشارات روزبهان، ۱۳۹۰.
هگل: از متافیزیک به پدیدارشناسی، محمدمهدی اردبیلی، تهران: نشر علمی، ۱۳۹۴.
می ۶۸ در فرانسه، نویسنده: ژیل دلوز، آلن بدیو و دیگران، ترجمه: سمیرا رشیدپور، محمدمهدی اردبیلی، انتشارات رخدادنو، ۱۳۸۹.
دفترهای سیاست مدرن ۱ (منتخبی از نوشتههای سیاسی هگل)، نویسنده: فردریش ویلهلم هگل، ترجمه: محمدمهدی اردبیلی، تهران: نشر روزبهان، ۱۳۹۱.
نقادیِ نقد عقل محض، نویسنده: رابرت استرن، هنری سیجویک و دیگران، گزینش و ویرایش: مهدی محمدی اصل، محمدمهدی اردبیلی، انتشارات بیدگل، ۱۳۹۱.
واسازی هگل، نویسنده: ژاک دریدا، دبورا شافمن، سایمون کریچلی، ترجمه: محمدمهدی اردبیلی و مهدی پارسا، انتشارات رخدادنو، ۱۳۹۲.
هگل و پدیدارشناسی روح، نویسنده: رابرت استرن، ترجمه: محمدمهدی اردبیلی و سیدمحمدجواد سیدی، تهران: نشر ققنوس، ۱۳۹۳.
هگل (دایره المعارف استنفورد)، نویسنده: پل ردینگ، ترجمه: محمدمهدی اردبیلی، ویرایش: مسعود علیا، تهران: نشر ققنوس، ۱۳۹۳.
متافیزیک ینا، نویسنده: ویلهلم فردریش هگل، ترجمه: محمدمهدی اردبیلی، تهران: انتشارات حکمت، ۱۳۹۵.
یاکوبی (دایرهالمعارف استنفورد)، نویسنده: جرج دیجووانی، ترجمه: محمدمهدی اردبیلی، تهران: انتشارات ققنوس، ۱۳۹۵.
ما و هگل (با آثار و مصاحبههایی از محمدرضا بهشتی، علی مرادخانی، علی اصغر مصلح، مراد فرهادپور، کریم مجتهدی، علی مرادخانی، حمیدرضا طالب زاده، میثم سفیدخوش و دیگران)، ایده و گردآوری: محمدمهدی اردبیلی، تهران: نشر هرمس، ۱۳۹۶.
وحدت اشیاء: هگل، کانت و ساختار ابژه، نویسنده: رابرت استرن، ترجمه: محمدمهدی اردبیلی و مهدی محمدیاصل، تهران: ققنوس، ۱۳۹۷.
سویه‌ها: مطالعه‌ای در فلسفه هگل، نویسنده: تئودور آدورنو، ترجمه: محمدمهدی اردبیلی و حسام سلامت، تهران: ققنوس، ۱۳۹۷.
خودآگاهی هگلی و پساساختارگرایان فرانسوی، نویسنده: دیوید شرمن، ترجمه: محمدمهدی اردبیلی، پیام ذوقی، نشر نی، ۱۳۹۷.
آگاهی و خودآگاهی در پدیدارشناسی روح هگل، نویسنده: محمدمهدی اردبیلی، انتشارات روزبهان، ۱۳۹۰.
هگل: از متافیزیک به پدیدارشناسی، محمدمهدی اردبیلی، تهران: نشر علمی، ۱۳۹۴.
می ۶۸ در فرانسه، نویسنده: ژیل دلوز، آلن بدیو و دیگران، ترجمه: سمیرا رشیدپور، محمدمهدی اردبیلی، انتشارات رخدادنو، ۱۳۸۹.
دفترهای سیاست مدرن ۱ (منتخبی از نوشتههای سیاسی هگل)، نویسنده: فردریش ویلهلم هگل، ترجمه: محمدمهدی اردبیلی، تهران: نشر روزبهان، ۱۳۹۱.
نقادیِ نقد عقل محض، نویسنده: رابرت استرن، هنری سیجویک و دیگران، گزینش و ویرایش: مهدی محمدی اصل، محمدمهدی اردبیلی، انتشارات بیدگل، ۱۳۹۱.
واسازی هگل، نویسنده: ژاک دریدا، دبورا شافمن، سایمون کریچلی، ترجمه: محمدمهدی اردبیلی و مهدی پارسا، انتشارات رخدادنو، ۱۳۹۲.
هگل و پدیدارشناسی روح، نویسنده: رابرت استرن، ترجمه: محمدمهدی اردبیلی و سیدمحمدجواد سیدی، تهران: نشر ققنوس، ۱۳۹۳.
هگل (دایره المعارف استنفورد)، نویسنده: پل ردینگ، ترجمه: محمدمهدی اردبیلی، ویرایش: مسعود علیا، تهران: نشر ققنوس، ۱۳۹۳.
متافیزیک ینا، نویسنده: ویلهلم فردریش هگل، ترجمه: محمدمهدی اردبیلی، تهران: انتشارات حکمت، ۱۳۹۵.
یاکوبی (دایرهالمعارف استنفورد)، نویسنده: جرج دیجووانی، ترجمه: محمدمهدی اردبیلی، تهران: انتشارات ققنوس، ۱۳۹۵.
ما و هگل (با آثار و مصاحبههایی از محمدرضا بهشتی، علی مرادخانی، علی اصغر مصلح، مراد فرهادپور، کریم مجتهدی، علی مرادخانی، حمیدرضا طالب زاده، میثم سفیدخوش و دیگران)، ایده و گردآوری: محمدمهدی اردبیلی، تهران: نشر هرمس، ۱۳۹۶.
وحدت اشیاء: هگل، کانت و ساختار ابژه، نویسنده: رابرت استرن، ترجمه: محمدمهدی اردبیلی و مهدی محمدیاصل، تهران: ققنوس، ۱۳۹۷.
سویه‌ها: مطالعه‌ای در فلسفه هگل، نویسنده: تئودور آدورنو، ترجمه: محمدمهدی اردبیلی و حسام سلامت، تهران: ققنوس، ۱۳۹۷.
خودآگاهی هگلی و پساساختارگرایان فرانسوی، نویسنده: دیوید شرمن، ترجمه: محمدمهدی اردبیلی، پیام ذوقی، نشر نی، ۱۳۹۷.
دسته بندی های کتاب آگاهی و خودآگاهی در پدیدارشناسی روح هگل
کتابهای مرتبط با کتاب آگاهی و خودآگاهی در پدیدارشناسی روح هگل
اولین نفری باشید که نظر خود را درباره "کتاب آگاهی و خودآگاهی در پدیدارشناسی روح هگل" ثبت می‌کند