کتاب مرد خیلی راحت

کتاب «مرد خیلی راحت» نوشته‌ی اریک-امانوئل اشمیت، نمایشنامه‌ای هوشمندانه، پرجنب‌وجوش و فلسفی است که نخستین‌بار در شال ۲۰۱۳ در سالن تئاتر گایته مونپارناس پاریس به صحنه رفت و کمی بعد به صورت کتاب منتشر شد. ا
اشمیت که پیش‌تر با آثاری چون «اسکار و بانوی صورتی‌پوش» و «مهمان» به شهرتی جهانی رسیده بود، در این اثر نیز همان ویژگی شاخص خود را حفظ می‌کند: آمیزه‌ای از طنز، فلسفه، و ارجاع‌های میان‌متنی. ««مرد خیلی راحت»» در ژانر کمدی-درام جای می‌گیرد و با بهره‌گیری از ساختار نمایش در نمایش، دوگانگی بین شخصیت‌های کلاسیک و بازیگران مدرن را به صحنه می‌کشد. ماجرا از آنجا آغاز می‌شود که الکس، بازیگری اجتماعی و سرزنده، در اتاق گریم خود برای ایفای نقش آلسست - شخصیت انسان‌گریز مولیر - آماده می‌شود. ناگهان آلسست واقعی در آینه ظاهر می‌شود و از این انتخاب شگفت‌زده و خشمگین است؛ گویی روح جدی، خشک و آرمان‌گرای آلسست نمی‌تواند بپذیرد که چنین مردی خوش‌برخورد، مظهر او روی صحنه باشد. آنچه در ادامه می‌آید، جدال فکری دو جهان‌بینی است: یکی سخت‌گیر و سرشار از کینه به جامعه، دیگری مسامحه‌گر و آشتی‌جوی با انسان‌ها. گفت‌وگوی آنها نه‌تنها ارجاعی بازیگوشانه به تئاتر کلاسیک فرانسوی است، بلکه تاملی‌ست در باب اخلاق، هویت، و معنای ایفای نقش در زندگی. جالب آن‌که این گفت‌وگو به شکل زیبایی در تضاد سبک‌های گفتاری نیز نمایان است؛ آلسست با نثری آهنگین، کلاسیک و منظوم سخن می‌گوید، در حالی که الکس از زبان محاوره‌ای و مدرن بهره می‌برد، گویی خود زبان هم به میدان نبرد آمده تا تنش میان سنت و مدرنیته را عیان کند. در کنار این دو، شخصیت‌هایی چون دوریس طراح لباس، ژوزفین دختر الکس، و اودون فریتز نمایشنامه‌نویس مغرور، فضای پشت صحنه را به کلاژی رنگارنگ از طنز و تردید تبدیل می‌کنند. حضور شخصیت زن - لدا (یا سلیمن) - که به نوعی موضوع کشمکش میان این دو مرد نیز هست، بعدی احساسی به این روایت فلسفی می‌بخشد و مفهوم نمایش و زندگی را به یکدیگر گره می‌زند. یکی از نکات درخشان این اثر، فراتئاتری بودن آن است؛ اشمیت ما را نه فقط به دل داستان که به دل تئاتر می‌برد. او مرز بین نقش و بازیگر، بین حقیقت و نمایش، و بین نوشتن و زندگی‌کردن را محو می‌کند. بدین ترتیب، ««مرد خیلی راحت»» نه‌تنها تفسیری مدرن بر «انسان‌گریز» مولیر است، بلکه تفسیری شخصی از پرسشی بنیادین: آیا بهتر است در جهانی ناقص، سخت‌گیر و قضاوت‌گر باشیم یا با پذیرش نقص‌ها، انسانی‌تر و آسان‌گیرتر؟ خوانندگان این اثر، به‌ویژه دوستداران تئاتر، فلسفه‌ی اخلاق و درام‌های روان‌شناختی، از گفت‌وگوهای پرکشش و سبک سبک‌بال آن لذت خواهند برد. نقدهای ادبی اغلب از خلاقیت ساختاری، جذابیت دیالوگ‌ها و رابطه‌ی پویای دو شخصیت اصلی ستایش کرده‌اند؛ گرچه برخی نیز فقدان عمق در بخش‌هایی از بحث‌های فلسفی را یادآور شده‌اند. با این حال، امتیاز ۳.۵۷ در سایت Babelio نشان می‌دهد که اثر به‌طور کلی، رضایت‌ مخاطبان را جلب کرده است.
در نهایت، ««مرد خیلی راحت»» نه‌تنها یک متن نمایشی زیبا و سرگرم‌کننده است، بلکه دعوتی‌ست به بازنگری در نقش‌هایی که در زندگی خود بر عهده گرفته‌ایم. اشمیت با نگاهی ظریف و طنزی دلنشین، ما را وا می‌دارد تا بپرسیم: چه کسی هستیم، چرا چنین شده‌ایم، و آیا می‌توانیم «نقش» خود را تغییر دهیم؟