کتاب وابستگی بیش از اندازه

کتاب «وابستگی بیش از اندازه» نوشته‌ی رابرت ویس که در سال ۲۰۲۲ منتشر شده، اثری در حوزه‌ی روانشناسی کاربردی، اعتیاد و روابط انسانی است که هم برای خوانندگان عام و هم برای متخصصان بالینی نوشته شده است. ویس در این کتاب مدلی تازه و همدلانه ارائه می‌کند که به‌طور مستقیم با الگوهای سنتی «وابستگی متقابل» در تضاد است. در حالی که نظریه‌های رایج هم‌وابستگی معمولا اطرافیان افراد معتاد را بخشی از مشکل معرفی کرده و آنان را به دلیل نزدیکی، حمایت یا تحمل رفتارهای آسیب‌زا سرزنش می‌کنند، ویس تأکید می‌کند که عشق و ارتباط لزوما بیمارگونه نیستند، بلکه اگر با مرزهای سالم و مسئولیت‌پذیری همراه باشند، می‌توانند بخشی از روند بهبود و تاب‌آوری باشند. در این چارچوب تازه، تمرکز کتاب بر دلبستگی و پیوند انسانی است، نه بر جدایی یا گسست عاطفی. ویس نشان می‌دهد که عزیزان یک فرد مبتلا به اعتیاد اغلب در شرایط دشوار همه‌ی توان خود را برای حمایت به کار می‌گیرند و سزاوار سرزنش یا برچسب‌زنی نیستند. او تأکید می‌کند که مراقبان نیز قربانیان درد و رنج هستند و باید کرامت‌شان حفظ شود. این کتاب به‌جای آنکه به آنان توصیه کند خود را کنار بکشند یا احساس گناه داشته باشند، از مرزگذاری سالم، مراقبت از خود و حمایت آگاهانه سخن می‌گوید. نسخه‌ی اصلاح‌شده‌ی کتاب با افزودن راهکارهای عملی بیشتر، ابزارهای ملموسی برای برقراری این تعادل میان عشق و محافظت از خود در اختیار خوانندگان می‌گذارد. از دل مباحث اصلی کتاب می‌توان سه مضمون کلیدی را استخراج کرد: نخست، بازتعریف روابط در بستر اعتیاد که در آن مراقب دیگر فردی «بیمارگونه» نیست بلکه انسانی است درگیر شرایطی پیچیده و دشوار. دوم، تعادل میان عشق و مرزها که ویس آن را جوهره‌ی حمایت سالم می‌داند؛ یعنی می‌توان به دیگری عشق ورزید بی‌آنکه خود را قربانی کرد. سوم، پرهیز از انگ‌زنی و شرم‌افکنی که در بسیاری از مدل‌های سنتی رایج است و اغلب بار روانی مضاعفی بر خانواده‌ها و همراهان فرد معتاد تحمیل می‌کند. قدرت کتاب در آن است که هم از منظر نظری، رویکردی تازه و انسانی ارائه می‌دهد و هم از نظر عملی، پیشنهادهای روشن و قابل اجرا مطرح می‌کند. مثال‌های واقعی، زبان ساده و ساختار مرحله‌به‌مرحله‌ی توصیه‌ها باعث می‌شود که هم برای خوانندگان غیرمتخصص و هم برای درمانگران حرفه‌ای سودمند باشد. در عین حال، ویس از مشکلات و خطرات احتمالی نیز غافل نیست: او می‌پذیرد که این مدل در همه‌ی شرایط (به‌ویژه در موارد همراه با خشونت یا سوءاستفاده شدید) ممکن است کارآمد نباشد و حتی تأکید می‌کند که مرزگذاری و مراقبت از خود پیش‌شرط ادامه‌ی ارتباط است. اگرچه تغییر پارادایم از «هم‌وابستگی» به «وابستگی» ممکن است برای برخی دشوار باشد، اما این کتاب نشان می‌دهد که چرا چنین تغییری ضروری است: زیرا شرم و سرزنش نه تنها به بهبود کمک نمی‌کند بلکه توان عاطفی خانواده‌ها را تحلیل می‌برد. در مقابل، تأیید رنج آنان، همراهی با آنان در مسیر درمان، و یاد دادن ابزارهایی برای حمایت موثر، می‌تواند هم به بهبود فرد معتاد و هم به ارتقای سلامت روانی اطرافیان کمک کند.
در مجموع، «وابستگی بیش از اندازه» کتابی است که شجاعانه یکی از ریشه‌دارترین مدل‌های روانشناسی خودیاری را به چالش می‌کشد و راهی نو برای نگاه کردن به روابط انسانی در بستر اعتیاد پیشنهاد می‌دهد. این اثر هم برای کسانی که درگیر رابطه با فرد معتاد هستند و هم برای متخصصان سلامت روان، راهنمایی ارزشمند و عملی به شمار می‌آید؛ راهنمایی که به‌جای قطع ارتباط، بر حفظ پیوند انسانی، عشق ورزی همراه با احترام، و محافظت از خود تأکید دارد.