کتاب الکترو مغناطیس (فیزیک کلاسیک)

کتاب «الکترو مغناطیس (فیزیک کلاسیک)» نوشته‌ی کریس فری، فیزیکدان و نویسنده‌ی مجموعه‌ی «دانشجویان کوچک»، اثری از جنس کتاب‌های تخته‌ای آموزشی است که نخستین بار در سال ۲۰۱۸ منتشر شد. این کتاب کوچک ۲۴ صفحه‌ای در قالبی مربع و رنگارنگ، بخشی از مجموعه‌ای است که هدف آن آشنا کردن ذهن‌های نوپا با مفاهیم بنیادین علم است. فری با بهره‌گیری از زبانی ساده، تصاویری شفاف و استعاره‌های بصری گویا، کوشیده است مفاهیم پیچیده‌ی الکترومغناطیس را در قالبی ابتدایی و قابل لمس برای خردسالان بازگو کند. در این اثر، کودک با «بارهای مثبت و منفی»، «جریان الکتریکی»، «نیروهای جاذبه و دافعه» و «مغناطیس» آشنا می‌شود، اما نه از طریق معادلات یا نظریه‌های خشک، بلکه از خلال جمله‌هایی کوتاه چون «این یک بار مثبت است» یا «آنها همدیگر را هل می‌دهند و می‌کشند» که با تصاویر بزرگ و رنگ‌های شاد همراه شده‌اند. جوهره‌ی اثر در این است که علم را به زبان کودک ترجمه می‌کند، بی‌آن‌که از احترام به عقل و کنجکاوی او بکاهد. هدف فری آموزش حساب دیفرانسیل یا معادلات ماکسول نیست، بلکه ایجاد نخستین درک شهودی از این ایده است که جهان پیرامون از نیروهای نامرئی و روابط متقابل میان اضداد ساخته شده است. لحن کتاب بازیگوشانه اما دقیق است و از والدین دعوت می‌کند تا همراه با کودک خود به گفت‌وگو بنشینند، تصاویر را نشان دهند و در مورد مفاهیم «کشش» و «دفع» صحبت کنند. همین ساختار دوگانه سبب می‌شود که کتاب هم برای نوزادان جذاب باشد و هم برای بزرگسالانی که از طریق بازی و گفت‌وگو با کودک تعامل علمی پیدا می‌کنند. از منظر آموزشی، «الکترو مغناطیس (فیزیک کلاسیک)» نمونه‌ای درخشان از ساده‌سازی مفاهیم علمی پیچیده است. فری موفق شده الکترومغناطیس را که معمولا به فرمول‌ها و دستگاه‌های آزمایشگاهی وابسته است، در حد مفاهیم بنیادی و بصری فروبکاهد. این رویکرد با الگوی آموزش STEM (علم، فناوری، مهندسی و ریاضی) در دوران کودکی هم‌راستاست و به گسترش سواد علمی در سطحی ابتدایی کمک می‌کند. تصاویر با کنتراست بالا، تکرار واژگان کلیدی و ترکیب رنگ‌های گرم، همگی با نیازهای شناختی کودکان نوپا سازگارند. با این حال، کتاب به‌ناگزیر از عمق علمی می‌کاهد و بیشتر به «کاشت بذر کنجکاوی» می‌پردازد تا آموزش محتوایی دقیق. نکته‌ی درخور توجه این است که اثر نه صرفا برای کودکان، بلکه برای تعامل مراقبان با آن‌ها نوشته شده است. فری دانسته میان دو سطح ارتباطی حرکت می‌کند: زبانی که کودک را سرگرم می‌کند و مفاهیمی که ذهن بزرگسال را به لبخند و تأمل وامی‌دارد. با این وجود، برخی محدودیت‌ها نیز وجود دارد؛ از جمله اینکه بدون توضیح والدین، درک ایده‌ی «نیروهای نامرئی» برای کودک دشوار است و برخی پرسش‌ها بی‌پاسخ می‌مانند. اما همین خلأها می‌تواند به گفت‌وگو، آزمایش و تخیل دامن بزند.
در مجموع، «الکترو مغناطیس (فیزیک کلاسیک)» اثری کوچک اما بلندپروازانه است که توانسته علم را از برج عاج بیرون بکشد و به دستان نوزادان بسپارد. کریس فری با نبوغی آموزشی نشان می‌دهد که آموزش علم از گهواره آغاز می‌شود، نه از کلاس درس، و اینکه نخستین مواجهه‌ی کودک با واژگانی چون «بار» و «نیرو» می‌تواند تخیل علمی او را برای همیشه بیدار کند. این کتاب ترکیبی دلپذیر از سادگی، روشنی و جسارت است؛ پلی میان دنیای کودکانه و شگفتی‌های نامرئی جهان فیزیک.