کتاب فیزیک اپتیک (فیزیک کلاسیک)

کتاب «فیزیک اپتیک (فیزیک کلاسیک)» نوشته‌ی کریس فری، فیزیکدان و نویسنده‌ی مجموعه‌ی مشهور «دانشجویان کوچک»، یکی از نمونه‌های خلاقانه در حوزه‌ی آموزش اولیه‌ی علوم برای کودکان است که نخستین بار در سال ۲۰۱۷ در قالب کتاب تخته‌ای ۲۴ صفحه‌ای منتشر شد. این اثر بخشی از مجموعه‌ای است که هدف آن کاشتن بذر علم در ذهن‌های نوپاست و نشان می‌دهد که هرگز برای آغاز مسیر علمی «خیلی زود» نیست. فری با تکیه بر درک بصری و تخیل، تلاش می‌کند تا مفاهیم بنیادین فیزیک نوری همچون نور، انعکاس، شکست و رنگین‌کمان را در قالبی ساده، شاد و قابل لمس برای نوزادان و کودکان خردسال بیان کند. کتاب با معرفی نور به عنوان یک عنصر دوستانه و زنده آغاز می‌شود؛ پرتوی نور در صفحه‌ها حرکت می‌کند، می‌جهد، می‌تابد و خم می‌شود. کودک با کمک تصاویر پررنگ و فلش‌های جهت‌دار می‌بیند که چگونه نور در برخورد با سطوح صاف بازتاب می‌یابد یا در عبور از آب و شیشه مسیرش تغییر می‌کند. در ادامه، رنگین‌کمان به عنوان پدیده‌ای شگفت‌انگیز معرفی می‌شود که نتیجه‌ی همین شکست نور است. در تمام طول کتاب، متن بسیار کوتاه و واژگان آشنا باقی می‌مانند، در حالی که تصاویر، بار اصلی انتقال مفهوم را بر دوش دارند. فری قصد ندارد از نظریه‌های موجی و ذره‌ای سخن بگوید یا قانون اسنل را توضیح دهد؛ او تنها می‌خواهد کنجکاوی و حس شگفتی نسبت به پدیده‌های نوری را در ذهن کودک بیدار کند. از منظر آموزشی، فیزیک نوری برای نوزادان نمونه‌ای موفق از ساده‌سازی بصری مفاهیم پیچیده است. فری توانسته است فیزیک نوری را، که معمولا سرشار از فرمول‌ها و مفاهیم انتزاعی است، به چند تصویر شهودی و استعاره‌های قابل لمس فروبکاهد: نوری که به صورت خطی رنگی حرکت می‌کند، آینه‌ای که آن را بازمی‌تاباند، یا منشوری که رنگ‌ها را از دل سفید بیرون می‌کشد. این زبان تصویری با اصول یادگیری اولیه هماهنگ است: تکرار، تقابل رنگ‌ها، کنتراست بالا و وضوح شکل‌ها. قالب کتاب تخته‌ای با صفحات ضخیم و گوشه‌های گرد نیز برای دست‌های کوچک کودک مناسب است و تعامل نزدیک میان مراقب و کودک را تسهیل می‌کند. ویژگی برجسته‌ی دیگر این اثر، دوگانگی هوشمندانه‌ی مخاطب آن است. اگرچه عنوان کتاب برای نوزادان است، اما بزرگسالانی که آن را می‌خوانند نیز از طنز و ابتکار علمی آن لذت می‌برند. این اثر به‌نوعی «کتاب دوصدایی» است: برای کودک، تجربه‌ای از رنگ و حرکت؛ برای بزرگسال، بازتابی از علم در ساده‌ترین شکل ممکن. با این حال، سادگی اثر به معنای کم‌عمقی آن نیست. فری آگاهانه از توضیح علمی عمیق پرهیز می‌کند تا جای خالی را برای گفت‌وگو و پرسش باقی بگذارد. کودک شاید معنای شکست نور را درنیابد، اما همین پرسش «چرا رنگین‌کمان به وجود می‌آید؟» نخستین جرقه‌ی علم‌ورزی است.
در نهایت، «فیزیک اپتیک (فیزیک کلاسیک)» نه یک درس فیزیک، بلکه دعوتی به نگاه کردن است - نگاهی که از بازی و مشاهده آغاز می‌شود. کریس فری با ظرافتی مثال‌زدنی علم را از سطح فرمول به تجربه‌ی روزمره و زیبایی‌شناسی کودکانه تبدیل می‌کند. این کتاب، همچون سایر آثار مجموعه‌ی دانشگاه کودک، نشان می‌دهد که درک علمی می‌تواند از نخستین سال‌های زندگی شکل گیرد، به شرط آنکه زبانش، زبانی از رنگ، نور و کنجکاوی باشد. اثری است کوچک اما با دایره‌ای بزرگ از معنا: پلی میان تخیل کودک و حقیقت جهان.