کتاب مردی با انگشت پا در دهان

کتاب «مردی با انگشت پا در دهان» نوشته‌ی سال بلو نخستین بار در سال ۱۹۸۴ منتشر شد و اگرچه بعدها همراه چند داستان دیگر در مجموعه‌ای به همین نام چاپ شد، در نسخه‌ی مستقل به‌عنوان یک نوولای بلند یا رمان کوتاه شناخته می‌شود. این اثر با لحن طنزآلود و در عین حال تلخ، تصویری پیچیده و چندلایه از پیری، حافظه، پشیمانی و تنهایی ارائه می‌دهد و نشان می‌دهد که چگونه گذشته، حتی در شکل یک کلمه یا توهین ساده، می‌تواند سایه‌ای بلند بر سراسر زندگی فرد بیفکند.
شخصیت اصلی داستان، شبیه بسیاری از قهرمانان بلو، مردی دانشگاهی و اهل فرهنگ است که در تبعیدی ناخواسته در بریتیش کلمبیا روزگار می‌گذراند. او درگیر مشکلات مالی و حقوقی است و زندگی‌اش حالتی تعلیق‌گونه دارد؛ نه به‌تمامی تبعید است و نه آزادی. در این میان، حافظه‌اش او را به دهه‌ها پیش می‌برد، جایی که در جوانی، با یک شوخی نابجا یا کلامی بی‌ملاحظه به یک کتابدار توهینی کرده بود. همان لحظه‌ی کوچک اما سرنوشت‌ساز، اکنون در ذهن او به فاجعه‌ای اخلاقی بدل شده است. مرد که عمری را صرف پژوهش، تدریس و بحث‌های انتقادی کرده، در پی یافتن آرامش روحی، تصمیم می‌گیرد نامه‌ای طولانی و صادقانه برای عذرخواهی بنویسد. همین نامه، که محور روایت است، بستری می‌شود برای مرور زندگی‌اش، حساب‌وکتاب‌های درونی، و کاوشی عمیق در معنای زبان، مسئولیت و اخلاق. بلو در این نوولا بار دیگر توانایی‌اش را در ترکیب طنز گزنده با تأملات فلسفی به رخ می‌کشد. نثر او سرشار از جزئیات ظریف است؛ کلماتی که هم خنده به لب می‌آورند و هم اندوهی عمیق از گذر زمان و بی‌رحمی حافظه را منتقل می‌کنند. شخصیت اصلی نه قهرمانی مطلق است و نه ضدقهرمان، بلکه انسانی است که ضعف‌هایش او را ملموس و واقعی می‌سازد: روشنفکری پرحرف، شوخ‌طبع و گاه خودمحور، که با همه‌ی نقص‌هایش در تلاش است تا در واپسین سال‌های عمر با گذشته‌ی خود آشتی کند. مضامین اصلی داستان-پیری، پشیمانی، زبان و اخلاق-درهم‌تنیده‌اند. بلو نشان می‌دهد که چگونه یک کلمه‌ی نسنجیده می‌تواند زخمی ماندگار به‌جا بگذارد و چگونه انسان در نهایت با میراث زبان خود قضاوت می‌شود. در عین حال، تبعید مکانی و اجتماعی قهرمان نمادی است از بیگانگی روشنفکران مدرن؛ کسانی که میان دنیای آکادمیک و واقعیت روزمره فاصله افتاده و در خلأی اخلاقی سرگردانند.
در نهایت، «مردی با انگشت پا در دهان» را می‌توان تأملی عمیق بر قدرت زبان و شکنندگی روابط انسانی دانست. بلو با هوشمندی نشان می‌دهد که انسان نه تنها با اعمال خود، بلکه با کلماتی که بر زبان می‌آورد، هویت و سرنوشت خویش را می‌سازد. داستان گرچه لحنی طنزآلود دارد، اما نتیجه‌اش تراژیک است: ما هرگز نمی‌توانیم کاملا از بار گذشته رها شویم، اما شاید بتوانیم با پذیرش و عذرخواهی، اندکی از سنگینی آن بکاهیم. این نوولا اثری است که هم از نظر زبانی غنی است و هم از نظر اخلاقی برانگیزاننده، و همچنان یکی از نمونه‌های درخشان هنر داستان‌نویسی بلو باقی می‌ماند.