کتاب دور باطل

«دور باطل» اقتباسی قدرتمند از نمایشنامه‌نویس پیتر استون است که بر اساس رمان پایانی اریش ماریا رمارک، نویسنده تحسین‌شده آلمانی که بیشتر به خاطر در «جبههٔ غرب خبری نیست» شناخته می‌شود نوشته شده است. داستان این نمایش که در ابتدا «آخرین ایستگاه» نام داشت، در برلین و در روزهای پایانی پرهرج‌ومرج جنگ جهانی دوم اتفاق می‌افتد. ماجرای گروه کوچکی از شخصیت‌ها را دنبال می‌کند که در تار و پود انتخاب‌های اخلاقی، خطر سیاسی و تلاش‌های ناامیدانه برای بقا در سایهٔ فروپاشی رژیم نازی گرفتار شده‌اند. این نمایش که نخستین‌بار در سال ۱۹۷۳ در برادوی روی صحنه رفت، تأملی پرتنش و انسان‌گرایانه دربارهٔ عدالت، شفقت و بهای بی‌طرفی در دوران استبداد است.
در مرکز این نمایش، آنا، زنی فرهیخته و مستقل با پیشینه‌ای اشرافی، زندگی‌ای با دقت محافظت‌شده در آلمان نازی دارد. هنگامی که مبارز مقاومت یهودی، روتنر، از اردوگاه کار اجباری می‌گریزد و زخمی و در جستجوی پناهگاه به خانهٔ او پناه می‌آورد، آنا ناچار می‌شود تصمیمی بگیرد که زندگی‌اش را دگرگون می‌کند. اگرچه در ابتدا با بی‌تفاوتی یا حتی تحقیر با روتنر برخورد می‌کند، بی‌تفاوتی اخلاقی‌اش به‌تدریج تحت تأثیر وقار آرام روتنر و واقعیت طاقت‌فرسای آنچه او از سر گذرانده، فرو می‌ریزد. با نزدیک شدن پایان جنگ و پیشروی ارتش سرخ به‌سوی برلین، ملک آنا به صحنه‌ای برای درامی گسترده‌تر بدل می‌شود: تقابل میان همدستی و مقاومت، ترس و شجاعت. مجموعه‌ای از سربازان، غیرنظامیان و وفاداران ایدئولوژیک وارد صحنه می‌شوند که هر یک واکنش‌های متفاوتی به دولت رو به سقوط نازی دارند. در میانهٔ این آشفتگی اخلاقی، آنا خود را دگرگون‌شده می‌یابد؛ نه‌فقط در اثر حضور روتنر، بلکه با بازشناسی مسئولیتی که در برابر سیستمی که سال‌ها نادیده گرفته بود، دارد.
«دور باطل» با مضامینی که امضای رمارک را با خود دارند شکل می‌گیرد: هزینهٔ اخلاقی جنگ، سنگینی وجدان، و قدرت رستگاری از مسیر فداکاری شخصی. عنوان نمایش به ماهیت چرخه‌ای تضادهای انسانی اشاره دارد، و نیز به این ایده که انسان‌ها، فارغ از طبقه یا موضع سیاسی، ناگزیر با پیامدهای اعمال جامعه‌شان روبه‌رو خواهند شد. نمایش، مخاطب را به چالش می‌کشد تا بررسی کند چگونه افراد در برابر بی‌عدالتی به‌راحتی منفعل باقی می‌مانند، و چگونه دگرگونی درونی ممکن است زمانی رخ دهد که فرد سرانجام تصمیم به کنش می‌گیرد. اقتباس پیتر استون با وفاداری به لحن اندوه‌بار رمان رمارک، شخصیت‌ها را با پیچیدگی روان‌شناختی تصویر می‌کند و معضلات اخلاقی آن‌ها را با ژرفای عاطفی بازتاب می‌دهد. نمایش از طریق فضایی صمیمی و دیالوگ‌هایی پرتنش، تأکید می‌کند که چگونه جنگ نه‌تنها ملت‌ها، بلکه روابط، خودآگاهی و هویت فردی را نیز ویران می‌کند.
نمایش «دور باطل» به‌عنوان اثری نمایشی تأثیرگذار، روح جهان‌بینی انسان‌گرایانهٔ رمارک را تجسم می‌بخشد. در عصری که با جنگ، افراط‌گرایی و بحران اخلاقی تعریف شده است، این نمایش پرسش‌هایی ماندگار دربارهٔ شجاعت، همدستی و امکان رستگاری طرح می‌کند. گرچه اجرای برادوی آن کوتاه‌مدت بود، این نمایش همچنان یک دراماتیزهٔ تأمل‌برانگیز و مرتبط از یکی از دردناک‌ترین دوره‌های قرن بیستم باقی مانده است.