کتاب سنگ خوشبختی

رمان «سنگ خوشبختی» اثر ازهر جرجیس، که در سال ۲۰۲۲ منتشر شد و در فهرست نهایی جایزه بین‌المللی ادبیات عربی (بوکر عربی) ۲۰۲۳ قرار گرفت، نمونه‌ای درخشان از ادبیات معاصر عراق است که داستان‌سرایی دوران بلوغ، بینش سیاسی و رئالیسم شاعرانه را با یکدیگر در می‌آمیزد.
با محو کردن مرز میان روایت ادبی و وقایع‌نگاری سیاسی، لحن رمان مرثیه‌وار، مهارشده و در عین حال آکنده از طنز تلخ است. جرجیس از سبک روایی مبتنی بر رئالیسم نیمه‌خودزندگی‌نامه‌ای بهره می‌گیرد که از زبان اول‌شخص کمال، شخصیت اصلی، روایت می‌شود. داستان در خیابان‌ها و محله‌های بغداد، در بستر تاریخی متلاطم پس از اشغال عراق در سال ۲۰۰۳ جریان می‌یابد. کمال، عکاس فقیری که در کودکی یتیم شده، از طریق لنز دوربینش شاهد زوال و زیبایی زودگذر شهر است. نثر اثر به‌گونه‌ای است که از مشاهده‌ی بی‌رحمانه به یادآوری‌های لطیف گذر می‌کند و میان نقد سیاسی و صمیمیت عاطفی تعادل برقرار می‌سازد. بی‌آن‌که پایان داستان فاش شود، رمان سفر کمال را از فقر دوران کودکی تا سرگردانی‌های خیابانی، مواجهه با استثمار باندها و شبه‌نظامیان، و نهایتا شاگردی نزد خلیل، عکاسی مهربان که سازوکار تصویرسازی و بقا را به او می‌آموزد، دنبال می‌کند. درون‌مایه‌ی محوری «سنگ خوشبختی» است، شیء موروثی کوچکی که کمال در لحظات نومیدی آن را می‌جود - نمادی از باورهای خرافی و امیدهای نسل‌به‌نسل که وعده رستگاری می‌دهند، اما در نهایت توخالی‌اند. آنچه در سکوت و انتظار آغاز می‌شود، با این شناخت به پایان می‌رسد که هیچ شیئی - حتی آمیخته به اسطوره - نمی‌تواند تروما را التیام بخشد. مضامین اصلی رمان شامل تروما، تاب‌آوری، بی‌خانمانی ذهنی و کودکانه شدن حافظه‌اند. بغداد در روایت همچون شخصیتی زنده ظاهر می‌شود: شهری که هم‌زمان مهربان و خشن، میزبان رویاها و در عین حال صحنه‌ی خشونت است. جرجیس این شهر را با همه تناقض‌هایش به تصویر می‌کشد. عکاسی برای کمال نه‌تنها ابزار حفظ خاطرات، بلکه منبعی از بیگانگی نیز هست: دوربین زمان را متوقف می‌کند، اما او را از انسان‌ها دور نگه می‌دارد. رمان حول شخصیت کمال - راوی، شاهد و جستجوگر - شکل گرفته است. شخصیت‌های مکملی چون مولانا (گانگستر استثمارگر) و خلیل (مربی-عکاس) به‌سان قطب‌های اخلاقی و روایی در کنار او قرار دارند، و طیف انتخاب‌هایی را که پیش روی یک جوان در بستر فروپاشی اجتماعی قرار دارد، مجسم می‌کنند. این شخصیت‌ها نه کهن‌الگو، بلکه نمادهایی انسانی‌اند که مبارزه کمال برای بازیابی عاملیت فردی در جهانی ازهم‌گسیخته را بازتاب می‌دهند. استقبال از رمان «سنگ خوشبختی» در محافل ادبی بسیار چشمگیر بوده است. راه‌یابی به فهرست نهایی بوکر عربی ۲۰۲۳ تأییدگر قدرت روایت و اهمیت موضوعی آن بود. داوران به وضوح رمان در بازتاب خشونت، فروپاشی اجتماعی و آثار روانی جنگ اشاره کرده‌اند. منتقدان در جهان عرب بر مهارت جرجیس در ترکیب کمدی سیاه با رئالیسم اجتماعی، قدرت عاطفی ساختار داستان و نثر دقیق او - به‌ویژه در بازآفرینی حسی از آشوب بغداد - تأکید دارند.
در جمع‌بندی، «سنگ خوشبختی» اثری است تراژیک و درخشان که با حساسیتی شاعرانه به بررسی ریشه‌های رنج، حافظه و مقاومت می‌پردازد. این رمان با ترسیم زندگی کمال و ناتوانی اشیای نمادین در التیام زخم‌ها، خواننده را به تأمل درباره سرچشمه‌ی معنا و نجات در جهان مدرن دعوت می‌کند؛ جهانی که در آن تنها کنش انسانی است که می‌تواند رنج را به کرامت بدل سازد.