کتاب در آستانه‌ی ظهور طبقه‌ای اکولوژیکال

کتاب «در آستانه‌ی ظهور طبقه‌ای اکولوژیکال»، نوشته‌ی برونو لاتور و نیکولای شولتز اثری کوتاه اما پرمایه که خواننده را به تأملی بنیادین درباره نسبت میان بوم‌شناسی و سیاست معاصر فرا‌می‌خواند. لاتور، فیلسوف و جامعه‌شناس برجسته‌ی فرانسوی که در حوزه‌های مطالعات علم، نظریه کنشگر-شبکه و بوم‌شناسی سیاسی نامی شناخته‌شده است، در این کتاب واپسین نگاه خود را با همکاری شولتز، جامعه‌شناس نسل جدید از دانشگاه کپنهاگ، بر امکان ظهور یک آگاهی طبقاتی نوین بر بستر بحران زیست‌محیطی متمرکز می‌کند.
این یادداشت به لحاظ ژانری در قلمرو تأملات سیاسی و نظری قرار می‌گیرد و لحن آن، با وجود اختصارش، تحلیل‌گرانه، شفاف و گاه طنزآمیز است. ساختار نوشتار متشکل از هفتاد و شش بند فشرده و گزین‌گویی‌وار است که برخلاف یک مقاله‌ی آکادمیک سنتی، بیشتر به یک نقشه‌ی راه استراتژیک می‌ماند. لحن متن، هم‌زمان با فوریتی متناسب با بحران اقلیمی، از انسجام فکری و نگاه انتقادی نیز برخوردار است. درون‌مایه‌ی مرکزی کتاب این پرسش است که آیا ممکن است بوم‌شناسی، از وضعیتی حاشیه‌ای یا آرمان‌گرایانه فراتر رفته و به‌مثابه یک نیروی ایدئولوژیک تمام‌عیار - همانند لیبرالیسم یا سوسیالیسم - سازمان یابد؟ پاسخ نویسندگان، با تأکید بر لزوم مواجهه با تضاد و بازتعریف هویت سیاسی از خلال آن، خاستگاه شکل‌گیری «طبقه‌ی بوم‌شناختی» را در دل همین بحران و شکاف‌های اجتماعی جست‌وجو می‌کند. یادداشت از منظر روایت، به‌جای داستان‌پردازی کلاسیک، در مسیر یک گسترش مفهومی حرکت می‌کند. بندهای ابتدایی بر تمایز میان طبقه‌بندی و مبارزه طبقاتی تمرکز دارند، سپس به چگونگی بسط ماتریالیسم سنتی از خلال منطق بوم‌شناختی می‌پردازند. در ادامه، لاتور و شولتز از «چرخش بزرگ» سخن می‌گویند؛ ضرورتی برای بازتعریف ایدئولوژی و هویت طبقاتی در سایه‌ی بحران اقلیمی. یادداشت‌های پایانی، بعدی استراتژیک پیدا می‌کنند: از آرایش نیروها در میدان گفتمان گرفته تا تصور اشکال نوین قدرت سیاسی برخاسته از پایین، مبتنی بر دغدغه‌های بوم‌شناختی. مضمون محوری کتاب، شناسایی و تبیین امکان ظهور یک طبقه‌ی جدید است که نه از دل تضاد سرمایه و کار، بلکه از دل دفاع جمعی از زیست‌پذیری سیاره برمی‌خیزد. این طبقه، به‌جای پیوندهای اقتصادی، بر پایه‌ی کیهان‌شناسی مشترک، آگاهی زیست‌محیطی، و تمایل به گسست از منطق استخراج‌محور سرمایه‌داری تعریف می‌شود. لاتور و شولتز به‌جای شخصیت‌پردازی، از نقش‌ها و موقعیت‌های گفتمانی استفاده می‌کنند: سوژه‌ی طبقه‌ی بوم‌شناختی، نیروهای تولید و توقف، خلأ گفتمانی سیاست مدرن، و نقش ایده‌ها در سازمان‌دهی جمعی. «ایده» در این متن، کارکردی پیش‌ران دارد؛ از درک تازه‌ای از ماده‌گرایی گرفته تا احساسات زیست‌محیطی، و در نهایت، آگاهی‌ای که زمینه‌ساز کنش سیاسی معنادار می‌شود. پذیرش کتاب در محافل آکادمیک و زیست‌محیطی بسیار مثبت بوده است. جرمی هاردینگ در «London Review of Books» آن را مانیفستی دانسته است که ضرورت بازسازی سیاست طبقاتی برای عصر بحران را به زیبایی و ایجاز بازگو می‌کند. نشریاتی چون «Modern Times Review»، «The Ecologist»، و «CounterPunch» نیز به لحن شفاف، عمق اندیشه، و انسجام فرمی آن اشاره کرده‌اند و آن را سندی اندیشمندانه برای کنشگری بوم‌شناختی معاصر معرفی کرده‌اند. در تحلیل نشریه‌ی «Social Forces»، این اثر در دل گفتمان دگرگونی ساختاری جای می‌گیرد و بر این نکته تأکید می‌ورزد که تنها یک آگاهی طبقاتی با منشأ زیست‌محیطی است که می‌تواند انرژی اجتماعی لازم برای اقدام تحول‌آفرین در دوران آنتروپوسین را آزاد کند.
در نهایت، این یادداشت مختصر، الگویی فشرده اما بلندپروازانه برای سیاست‌ورزی در دوران بحران زیستی ارائه می‌دهد. اثر حاضر نه‌تنها پاسخی نظری به فروپاشی‌های زیست‌محیطی است، بلکه فراخوانی است برای سیاسی‌سازی آگاهی بوم‌شناختی از طریق ساخت هویت، روایت و تضاد. برای علاقه‌مندان به فلسفه‌ی سیاسی، نظریه‌ی اجتماعی انتقادی و سیاست اقلیمی، این کتاب پیشنهادی جدی و فراتر از یک نوشتار نظری است: طرحی مفهومی برای اندیشیدن و عمل در جهانی که آینده‌ی آن، مسئله‌ای فوریتی و زیربنایی است.