کتاب آیا چین بر قرن 21ام سیطره خواهد یافت؟

«کتاب آیا چین بر قرن بیست و یکم سیطره خواهد یافت؟» نوشته‌ی جاناتان فنبی، روزنامه‌نگار و تحلیل‌گر باسابقه‌ی بریتانیایی با بیش از سه دهه تجربه در پوشش تحولات چین، اثری موجز، روشنگر و عمیقا تحلیلی است که نخستین‌بار در سال ۲۰۱۴ منتشر شد.
فنبی از همان آغاز، پرسشی روشن و مستقیم را مطرح می‌کند: آیا چین می‌تواند در قرن حاضر به قدرتی مسلط بدل شود؟ پاسخ او منفی است. او با واکاوی تحولات سیاسی و اقتصادی چین از عصر مائو تا دوران شی، به این نتیجه می‌رسد که مجموعه‌ای از موانع ساختاری - از جمله اقتدارگرایی لاینحل، فساد نظام‌مند، نابرابری، بحران‌های زیست‌محیطی، شکاف‌های جمعیتی و تنش‌های قومی در سین‌کیانگ و تبت - مانعی جدی در مسیر خیزش جهانی چین هستند. چین در حفظ نظم و کنترل مهارت دارد، اما ساختار سیاسی بسته‌اش ظرفیت لازم برای نوآوری و اصلاحات پایدار را ندارد. فساد در سطوح محلی، عدم شفافیت، و سرکوب آزادی‌های مدنی، فضای اجتماعی را متزلزل کرده‌اند. به‌علاوه، بی‌اعتمادی عمومی به نهادهای دولتی، نارضایتی‌های گسترده و شکاف‌های منطقه‌ای مشروعیت حاکمیت را به چالش می‌کشند. فنبی به‌روشنی نشان می‌دهد که جاه‌طلبی‌های جهانی چین نیز با محدودیت‌هایی همراه است. اگرچه پکن در حوزه‌های منطقه‌ای فعال است، اما هنوز در عرصه‌ی دیپلماتیک و فرهنگی فاقد قدرت نرم موثر و نهادسازی جهانی است که برای رهبری هژمونیک ضروری است. برخلاف ایالات متحده در قرن بیستم، چین هنوز نتوانسته است به الگویی فراگیر و الهام‌بخش برای کشورهای دیگر بدل شود. حتی اگر رشد اقتصادی خود را حفظ کند، هنوز شواهدی دال بر برخورداری از ظرفیت یا تمایل لازم برای ایفای نقشی مسلط در نظم جهانی دیده نمی‌شود. نثر فنبی، همچون کارهای روزنامه‌نگاری برجسته‌اش، روشن، موجز و دقیق است. او پیچیدگی را در روایت‌هایی ساده و مستند خلاصه می‌کند، بدون آنکه به تحلیل‌های سطحی یا پیش‌داوری‌های ایدئولوژیک گرفتار شود. کتاب به‌شکلی ساختارمند، موضوعاتی چون «رویای چین»، «موانع توسعه سیاسی»، «دام درآمد متوسط»، «چالش‌های محیط‌زیستی» و «محدودیت‌های خارجی» را بررسی می‌کند. سبک او، که مبتنی بر روایت‌های انسانی، مثال‌های عینی و حکایت‌های گویاست، برای دانشجویان، سیاست‌گذاران، و خوانندگان کنجکاو عمومی جذاب و قابل فهم است. با وجود قدرت تحلیلی کتاب، برخی منتقدان بر آن‌اند که فنبی در تأکید بر کاستی‌ها گاه از ظرفیت‌های بلندمدت چین غافل می‌ماند. کتاب به مسائل ساختاری درونی تمرکز دارد، اما تحولات بین‌المللی یا ظرفیت‌های چین برای تغییر مسیر یا سازگاری با چالش‌ها را کمتر مورد توجه قرار می‌دهد. همچنین، برای خوانندگانی که به دنبال تحلیل‌های اقتصادی دقیق یا بررسی نظامی ژرف‌تری هستند، این کتاب ممکن است بیش از حد کلی‌نگر به‌نظر برسد. با این‌حال، کتاب فنبی همچنان یکی از روشنگرترین آثار در زمینه‌ی چین معاصر باقی مانده است؛ اثری که نه دچار اغراق می‌شود و نه در دام خوش‌بینی ساده‌لوحانه می‌افتد. این کتاب مقدمه‌ای ضروری برای هر خواننده‌ای است که مایل است بدون پیش‌داوری و در چارچوب شواهد تاریخی و سیاسی، امکان هژمونی چین را در سده‌ی بیست‌ویکم به سنجش بگذارد. «آیا چین بر قرن بیست و یکم سیطره خواهد یافت؟» با هوشمندی و بی‌طرفی، خواننده را به ارزیابی دوباره‌ی افسانه‌ی «قرن چینی» دعوت می‌کند و ابزارهایی برای فهم دقیق‌تر موقعیت چین در نظم جهانی معاصر به‌دست می‌دهد.