کتاب تداوم و تحول در تاریخ میانه ایران

کتاب «تداوم و تحول در تاریخ میانه ایران» نوشته ان لمبتون، تاریخ‌نگاری روایی از سلسله‌ها و نبردها و تحلیلی در ساختارهای جامعه و حکومت را در ایران پس از اسلام می باشد.
مسئله کلیدی کتاب، همان‌گونه که از عنوانش برمی‌آید، بررسی این تضاد بنیادین است: چگونه شالوده‌های معین اجتماعی، اداری و اقتصادی (تداوم)، در برابر یورش‌های نظامی و تغییرات سیاسی پیاپی (تحول)، پایدار ماندند یا دگرگون شدند. لمبتون بحث خود را بر این پایه استوار می‌کند که با ورود اقوام ترک و سپس مغول، یک دوگانگی اساسی در بطن حکومت ایران شکل گرفت. از یک سو، اهل شمشیر یعنی حاکمان نظامی و ایلیاتی قرار داشتند که قدرت را به دست گرفته بودند و از سوی دیگر، اهل قلم یعنی دیوان‌سالاران ایرانی که دستگاه اداری و مالیاتی را اداره می‌کردند. تداوم، در وجود همین طبقه دیوان‌سالار ایرانی تجلی می‌یابد که سنت‌های کشورداری ساسانی را به دوران اسلامی منتقل کردند و توانستند فاتحان جدید را در نظام پیچیده خود هضم کنند. این دستگاه اداری، همچون ستون فقراتی نامرئی، ثبات را در دورانی از آشوب سیاسی تضمین می‌کرد.
در مقابل اما تحول با ورود همین اقوام مهاجم رخ نمود. آن‌ها با خود نگاهی متفاوتی از مالکیت، مشروعیت و حکومت به همراه آوردند. لمبتون همین منظور در اینجا به سراغ یکی از مهم‌ترین این تحولات، یعنی نظام «قطاع، می‌رود. او توضیح می‌دهد که چگونه واگذاری درآمدهای یک منطقه به امیران نظامی در ازای خدماتشان، ساختار مالکیت ارضی را در ایران دگرگون کرد، قدرت حکومت مرکزی را تضعیف نمود و رابطه میان رعیت و حاکم را بازتعریف کرد.
در این کتاب تداوم و تحول در دو مضمون اصلی خود ساخته می‌باشد که مصداق‌های آنها از لابلای رویدادها و عملکردهای گروه‌های مختلف جامعه آن روزگار ایران ارائه می‌شود. جهان نگری لمبتون نیز همان چیزی است که اغلب محققین امروز و دیروز غرب به آن متوسل می‌شوند یعنی بررسی و کاوش رویدادها و وقایع تاریخی از منظر جدید و با کاربست قوانین عقل و وجوه همبسته منطقی و خردگرایی تاریخی. نویسنده با استفاده از چهارچوب ذهنی خود به تحلیل و تعلیل اسناد و مدارک پرداخته و آنها را با توجه به معنایی که در ذهن خود داشته، منطبق ساخته است. کتاب در ۱۰ فصل به مسائلی همچون وزارت، حقوق و تشکیلات آن، کشاورزی و آبیاری و ساخت جامعه می‌پردازد.
در نهایت، این تحلیل ها صرفا یک توضیح تاریخی نیست، بلکه تعلیل یک نهاد است که پیامدهای اجتماعی و اقتصادی مهمی به دنبال داشت. روش کار لمبتون در این کتاب، مبتنی بر تحلیل دقیق منابع اولیه است. او با استفاده از کتابچه‌های راهنمای اداری و اسناد حقوقی، به بازسازی نهادهایی چون دیوان وزارت، نظام مالیاتی و ساختارهای قضایی می‌پردازد. لمبتون نشان می‌دهد که چگونه این نهادها در تلاقی میان سنت‌های بوروکراتیک ایرانی و نیازهای نظامی حاکمان جدید، دائما در حال تغییر و تطبیق خود بودند. البته در اینجا عمده تمرکز وی بر این نهادهاست، نه بر زندگی شاهان و وزیران.