کتاب شاه سلیمان

رومن گاری، یکی از مرموزترین و مبتکرترین نویسندگان قرن بیستم، "شاه سلیمان" را با نام مستعار Émile Ajar نوشت و به این بالماسکه ادبی ادامه داد که به او امکان داد خود را از نو بسازد. این رمان که در سال ۱۹۷۹ منتشر شد، ترکیبی از کنایه، انسان‌گرایی و بینش عمیق روان‌شناختی گاری را ارائه می‌دهد. "شاه سلیمان" هم نقدی اجتماعی است و هم تأملی تکان‌دهنده درباره‌ی وضعیت انسان، با کاوش در تنهایی، سخاوت و تناقضات مدرنیته.
رمان داستان ژان، مرد جوانی سرخورده را روایت می‌کند که درگیر زندگی سالومون روبینشتاین، پادشاه سابق و ثروتمند صنعت تاکسیرانی پاریس، می‌شود. روبینشتاین، با وجود موفقیت مالی، از تنهایی دوران پیری رنج می‌برد و خود را وقف فعالیت‌های بشردوستانه کرده است، به‌ویژه کمک به نیازمندان از طریق خیریه‌ی شخصی‌اش. اما سخاوت او صرفا از نوع‌دوستی سرچشمه نمی‌گیرد؛ بلکه ریشه در ترس از انزوا و بی‌اهمیت شدن در جهانی دارد که به حرکت خود ادامه می‌دهد. ژان، که ابتدا با بدبینی به اقدامات روبینشتاین می‌نگرد، هم ناظر و هم شرکت‌کننده‌ای ناخواسته در این تلاش‌های خیریه است. با این حال، هرچه بیشتر درگیر این ماجرا می‌شود، مجبور به رویارویی با سرخوردگی خود و بازنگری در درک خویش از پیوند انسانی، ثروت و اخلاق می‌شود. رابطه‌ی بین این دو مرد - یکی جوان و دل‌زده، دیگری مسن و ناامیدانه در جستجوی معنا - هسته‌ی اصلی رمان را تشکیل می‌دهد.
در قلب "شاه سلیمان" مضامین تنهایی و ارتباط انسانی نهفته است. ثروت روبینشتاین نمی‌تواند او را از ناامیدی وجودی پیری محافظت کند، همان‌طور که بدبینی جوانی ژان او را از پوچی عاطفی‌اش نجات نمی‌دهد. گاری از خلال رابطه‌ی آن‌ها، نیاز جهانی به همراهی و راه‌های گاه ناکارآمد یا ناموفق افراد برای پر کردن فاصله‌ی میان خود و دیگران را بررسی می‌کند. یکی دیگر از موضوعات کلیدی، پارادوکس سخاوت است. بشردوستی روبینشتاین، هرچند ظاهرا خیرخواهانه، عمیقا خودمحورانه است. او نه فقط از روی مهربانی، بلکه از روی نیاز مبرم به احساس نیاز شدن سخاوت می‌ورزد. این تنش، پرسش‌های مهمی را مطرح می‌کند: آیا سخاوت حقیقی بدون انگیزه‌های شخصی ممکن است؟ آیا ارزش عمل نیکوکارانه کاهش می‌یابد اگر تأمین‌کننده‌ی نیازهای عاطفی دهنده باشد؟ گاری، به‌جای ارائه‌ی پاسخ‌های سرراست، اجازه می‌دهد که این تناقضات انسانی به‌طور طبیعی نمایان شوند. رمان همچنین توهمات موفقیت و قدرت را به چالش می‌کشد. روبینشتاین که زمانی مردی بانفوذ در صنعت خود بود، درمی‌یابد که ثروت و جایگاه اجتماعی او را از رنج و اضطراب مصون نمی‌دارد. این موقعیت بازتابی از معضل بزرگ‌تر جامعه‌ی مدرن است؛ جایی که موفقیت مادی اغلب با رضایت و خوشبختی اشتباه گرفته می‌شود، اما در نهایت قادر به تأمین آرامش واقعی نیست.
رومن گاری با "شاه سلیمان" اثری را خلق کرده که هم لطیف و گزنده است، هم مالیخولیایی و طنزآمیز. او از خلال تعاملات یک مرد جوان بدبین و یک پیرمرد بشردوست، داستانی عمیقا انسانی درباره‌ی تناقضات سخاوت، عذاب انزوا و جستجوی بی‌پایان معنا روایت می‌کند. مانند بسیاری از آثار او، این رمان نیز از دسته‌بندی‌های مرسوم می‌گریزد و نقد اجتماعی تند را با کاوشی درونی در روان انسان درمی‌آمیزد. این اثر، گواهی بر نبوغ ادبی گاری است و خوانندگان را به تأمل در پیچیدگی‌های زندگی، پیری و ماهیت گریزان خوشبختی وامی‌دارد.