کتاب «تاریخ فستیوال تئاتر آوینیون» نوشتهی امانوئل لایر و آنتوان دو بک، اثری مرجع در حوزه تاریخ فرهنگی تئاتر و مطالعات هنرهای نمایشی است که نخستین بار در سال ۲۰۰۷ توسط انتشارات گالیمار منتشر شد و در سال ۲۰۱۶ به مناسبت هفتادمین سالگرد جشنواره با نسخهای بهروز و پیشگفتاری از اولیویه پی، مدیر وقت جشنواره، بازنشر گردید. این کتاب نه تنها یک روایت خطی از تاریخ این رویداد هنری نیست، بلکه کاوشی چندبعدی در پیوند میان هنر، جامعه، سیاست و فرهنگ در یکی از مهمترین بسترهای تئاتری جهان است. نویسندگان با تکیه بر منابع آرشیوی دستنیافتنی، مصاحبهها و شهادتهای متعدد، از ابتکار ژان ویلر در سال ۱۹۴۷ با «هفته هنر» آغاز میکنند و مسیر تحولات جشنواره آوینیون را تا روزگار معاصر دنبال مینمایند. کتاب نشان میدهد که چگونه این جشنواره از یک تجربه نوآورانه محلی به نهادی فرهنگی-هنری با نفوذ بینالمللی بدل شد و همواره در دل خود تنشهایی میان سنت و نوآوری، سیاست فرهنگی دولت و خواست عمومی، نخبهگرایی هنری و مشارکت مردمی حمل کرده است. در نسخه بهروز، دهه اخیر نیز بررسی شده و تغییرات مدیریتی تحت نظر اولیویه پی، تحولات سیاستگذاری و رویکردهای تازه در انتخاب آثار و جذب مخاطبان بازتاب یافته است. ساختار روایت به گونهای طراحی شده که ابعاد مختلف جشنواره را در پیوند با تحولات اجتماعی و سیاسی فرانسه نشان دهد. از بحرانهای سال ۱۹۶۸ تا کشمکشهای مالی و سازمانی، از تنش میان برنامههای رسمی «In» و فضای موازی «Off» تا دغدغهی «تئاتر مردمگرا» و همگانیسازی هنر، هر یک بخشی از پویایی این رویداد را شکل دادهاند. آوینیون در این کتاب نه فقط صحنهای برای اجراها، بلکه آینهای برای درک تغییرات جامعه فرانسه معرفی میشود؛ جایی که معماری شهری، فضاهای تاریخی و حضور جمعی مردم با زبان تئاتر درهم تنیده میشوند. از منظر روششناسی، اثر لویه و دو بک بر چندصدایی بودن روایت تأکید دارد. تاریخ جشنواره صرفا از زاویه دید مدیران یا نهادهای رسمی بازگو نمیشود، بلکه تجربههای هنرمندان، تماشاگران و حتی مخالفان نیز بازتاب یافتهاند. این رویکرد به کتاب اعتباری مضاعف میبخشد، زیرا نشان میدهد که جشنواره محصول تعامل نیروهای متضاد است و هویتی واحد و یکدست ندارد. در همین چارچوب، پیچیدگی و تضادهای هویتی جشنواره برجسته میشود: از یک سو آرمانهای هنری جدی و تعهد اجتماعی، و از سوی دیگر فشارهای اقتصادی، الزامات مدیریتی و انتظار برای جذب مخاطب وسیعتر. از نقاط قوت کتاب میتوان به گستردگی تحقیق، دسترسی به منابع منحصربهفرد و ترکیب تحلیلی میان ابعاد هنری، اجتماعی و سیاسی اشاره کرد. همچنین، نسخهی بهروز با پیشگفتار اولیویه پی، امکان مقایسهی دورههای مدیریتی و چشماندازی معاصر از جشنواره را در اختیار خواننده قرار میدهد. با این حال، حجم زیاد اثر ممکن است برای کسانی که به دنبال مروری سریع هستند سنگین به نظر برسد. افزون بر آن، تمرکز غالب بر جشنوارهی رسمی «In» گاه موجب کمتوجهی به تجربههای خودجوش و متنوعتر «Off» میشود. به علاوه، برخی قضاوتها درباره نوآوریها یا سیاستهای فرهنگی ممکن است بیش از حد به نگاه نویسندگان یا منابع خاص متکی باشد و برای دیدگاهی کاملتر نیاز به مطالعه منابع دیگر احساس گردد. در مجموع، «تاریخ فستیوال تئاتر آوینیون» کتابی بنیادین برای هر پژوهشگر یا علاقهمند به تاریخ تئاتر، سیاست فرهنگی و تحولات هنری معاصر است. این اثر نه تنها گذشته و حال یکی از مهمترین جشنوارههای تئاتر جهان را بازمیگوید، بلکه پرسشهایی اساسی درباره آینده هنر عمومی، نقش دولت در فرهنگ، رابطه هنرمند با جامعه و امکان تئاتر بهعنوان فضایی برای تجربه جمعی و نقد اجتماعی مطرح میکند. چنین جایگاهی، کتاب را به مرجعی ضروری برای درک جایگاه جشنواره آوینیون در بافت گستردهتر فرهنگ اروپایی و جهانی بدل ساخته است.