کتاب معماری بوشهر

درباره کتاب معماری بوشهر در دوره زند و قاجار کتاب «معماری بوشهر در دوره زند و قاجار» نوشته آقای فراز غلام زاده، حاصل پژوهشی چهارده ساله است که در 488 صفحه قطع رحلی و مصور و رنگی، با کاغذ گلاسه، از سوی انتشارات آبادبوم منتشر شده است. در این اثر نفیس، 170 بنای شاخص از دوره های زندیه و قاجاریه مربوط به شهر و استان بوشهر معرفی شده است. برای معرفی بناها از 62 نقشه،240 قطعه عکس، 15 تصویر سه بعدی استفاده شده است. بسیاری از عمارت هایی که در این کتاب معرفی شده اند، امروز وجود ندارند، برخی نیمه ویرانند و معدودی تا به امروز مانده اند. مولف جوان کتاب (تولد 1356)، بدون آنکه داعیه ای در زمینه معماری یا نویسندگی داشته باشد،‌صرفا به انگیزه ی علاقه ی شخصی و پاسداری از هویت فرهنگی و معماری زادگاهش، بهترین سال های جوانی خود در را صرف گردآوری اطلاعات، تهیه عکس، مصاحبه، صدها ساعت پژوهش میدانی، مساحی، نقشه کشی، مراجعات مکرر به هر کدام از بناها نموده است. علیرغم دشواری های فراوانی که پیش رو داشته و به بخشی از آنها در مقدمه اشاره نموده است، با پشتکار و جدیت، کار را به سامان رسانده است. در جریان کار با صد نفر از صاحبان بناها و بازماندگان ایشان و مطلعان محلی مصاحبه نموده تا به ویژه در مورد بناهایی که دیگر وجود خارجی نداشتند، اطلاعات دقیق و کافی را به منظور بازشناسی و بازسازی صحیح آنها به دست آورد. کتاب در دو بخش اصلی ساماندهی شده است. بخش نخست به معماری «شهر» بوشهر می پردازد و بخش دوم به معرفی «شهرستان های» بوشهر اختصاص دارد. تنظیم مطالب در بخش نخست براساس محله های «شهر» بوشهر و به این ترتیب است: محله های بهبهانی، دهدشتی، شنبدی، کوتی، سنگی، جفره علیباش، لیل بحرینی، باغ شیخ ابول، باغ ملا، دره بیرمی، بهمنی، رایانی (رونی)، مخبلند، بن مانع، جفره ماهینی. در این بخش 101 ساختمان اداری، سیاسی، تجاری، خدماتی، مذهبی، فرهنگی ومسکونی معرفی شده اند که از آن جمله اند: امیریه حکومتی (دارالحکومه)، کنسولگری انگلیس (عمارت کوتی)، بانک شاهی، بازار ارگ، بازار حاج رئیس، شرکت کشتیرانی گری مکنزی، کلیسای کارملیت ها، کلیسای گریگوری، مسجد ملک، خانه اکابریان، خانه بهبهانی، خانه حاج رئیس، خانه حمال باشی زاده، خانه قاضی، خانه گلشن، خانه ملک، عمارت مهندسی، عمارت بانک، عمارت تیمسار، عمارت میرزا خلیل دشتی، عمارت کاپیتان، عمارت ایزی، عمارت زیتون، کنسولگری آلمان، کنسولگری روسیه، کنسولگری هلند، عمارت کازرونی، عمارت سبزآباد، عمارت ملک، عمارت موقرالدوله، عمارت ایرانی، عمارت دریابیگی و... در بخش دوم با معماری «شهرستان های» بوشهر آشنا می شویم که عبارتند از: تنگستان، دشتستان، دشتی، دیّر، دیلم، کنگان، پارسیان (گاوبندی)، گناوه. در این بخش شاخص ترین بناها، «قلعه ها» هستند. از جمله قلعه های معرفی شده عبارتند از: قلعه اهرم، قلعه سعدآباد، کاروانسرای مشیرالملک (دژ برازجان)، قلعه خورموج، قلعه شنبه، قلعه بردستان، قلعه دیر، قلعه حصار، قلعه دیلم، قلعه نصوری (شیخ)، قلعه کنگان، قلعه گاوبندی، قلعه بندر ریگ، قلعه محمدی.... برای بناهای شاخص نقشه و تصاویر متعدد رنگی و حتی برخی از آنها تصاویر سه بعدی ساخته شده است تا تصویر دقیق و کاملی از فضاها در معرض دید خواننده قرار بگیرد. همانگونه که می دانیم، بندر بوشهر از نظر معماری و بافت شهری یکی از شهرهای شاخص کشور است. این برجستگی از آن رو است که این بندر در دوره ی قاجار مهمترین بندر ایران و دروازه ی جنوبی کشور برای مبادلات تجاری و مناسبات سیاسی و تعاملات فرهنگی بود. اکثر دولت های بزرگ دنیا در بوشهر دفتر نمایندگی داشتند و تجار بزرگ در آنجا فعالیت تجاری می کردند. از این رو در دوره ی زند و قاجار، همپای رشد اقتصادی و سیاسی، معماری بوشهر نیز شکوفا شد و بناهای شکوهمندی با کاربری های سیاسی، اداری، تجاری، خدماتی، مذهبی، فرهنگی و مسکونی همچون تجارتخانه ها و ساختمان های مسکونی تجار ثروتمند، کنسولگری های دولت های بیگانه، کلیساها و کنیسه ها سربرآوردند.