کتاب گفت و گو با فلینی

کتاب «گفت‌وگو با فلینی» با ویراستاری برت کاردولو و انتشار توسط انتشارات دانشگاه می‌سی‌سی‌پی در سال ۲۰۰۶، سندی منحصربه‌فرد از تجربه‌های خلاقانه و فلسفه هنری یکی از نامدارترین فیلم‌سازان قرن بیستم را پیش روی خواننده می‌گذارد. این کتاب که شامل مصاحبه‌هایی است که طی بیش از سه دهه، از سال ۱۹۵۷ تا سال‌های پایانی عمر فلینی گردآوری شده‌اند و روایتی درونی و پیچیده از تکامل نگاه سینمایی او ارائه می‌دهند. داین کتاب گفت‌وگوهایی با منتقدان و روزنامه‌نگاران برجسته‌ای چون گیدئون باخمان، انزو پری و ژرمن گریر شکل گرفته است که هر یک با نگاهی خاص، کوشیده‌اند تا در لایه‌های درونی ذهن فلینی نفوذ کنند.
سبک مصاحبه‌ها ترکیبی از روایت‌های خودافشاگرانه، بازی‌های ذهنی و طفره‌روی‌های شاعرانه است؛ لحن فلینی اغلب خیال‌پردازانه و گاه طنازانه است، به‌گونه‌ای که مرز واقعیت و تخیل در سخنانش محو می‌شود. فلینی، چنان‌که خود نیز تأکید می‌کند، چندان دغدغه‌ی حقیقت محض ندارد؛ برای او «دروغ زیبا» می‌تواند حقیقتی ژرف‌تر را برملا کند. این ویژگی در روایت‌هایی که از تجربه‌های فیلم‌سازی خود - از «جاده» و «زندگی شیرین» تا «هشت و نیم» و «آمارکورد» - ارائه می‌دهد، به‌وضوح مشهود است. او در این مصاحبه‌ها نه‌تنها درباره‌ی سینما، بلکه در باب حافظه، مذهب، جنسیت، رویا و نئورئالیسم نیز سخن می‌گوید و باور دارد که سینما بیش از آنکه به عقل مخاطب متوسل شود، باید خیال او را بیدار کند. ساختار کتاب بر پایه‌ی مصاحبه‌هایی جداگانه و گاه نامنظم استوار است، اما در مجموع، به تصویری منسجم از یک ذهن پرآشوب و رویاپرداز بدل می‌شود. فلینی در این صفحات تنها یک فیلمساز نیست، بلکه خود به یک شخصیت نمایشی بدل می‌شود؛ حضوری تئاتریک و درخشان که همچون فیلم‌هایش، در مرز واقعیت و فانتزی در نوسان است. شخصیت دیگر کتاب، مصاحبه‌کنندگان‌اند که گاه تحسین‌گر، گاه منتقد، و گاه فریب‌خورده‌ی بازی‌های ذهنی فلینی هستند. واکنش منتقدان به این کتاب عمدتا مثبت بوده است. نویسندگانی چون ماریان هولدزکام بر ارزش گفت‌وگوی مستقیم با فلینی تأکید کرده‌اند، چرا که در کلام او، ردپای همان انرژی، شهود و رمزآلودگی‌ای دیده می‌شود که آثارش را به شاهکارهایی فراموش‌نشدنی بدل کرده است. کتاب نه‌فقط منبعی برای پژوهش‌های دانشگاهی در حوزه‌ی سینمای ایتالیا، بلکه متنی لذت‌بخش برای سینما‌دوستان است که می‌خواهند با نگاهی انسانی و شاعرانه به آفرینش هنری نزدیک شوند. برت کاردولو، ویراستار کتاب، استاد و پژوهشگر سینماست که پیش‌تر نیز آثاری در زمینه‌ی هنر هفتم، به‌ویژه درباره‌ی ویتوریو دسیکا، منتشر کرده است. او با انتخاب دقیق و سازماندهی آگاهانه‌ی مصاحبه‌ها، موفق شده است صدای متناقض اما پیوسته‌ی فلینی را در قالبی خواندنی و تأمل‌برانگیز ارائه دهد؛ صدایی که هم در حال فرافکنی خویش است و هم در جستجوی نوعی حقیقت هنری پنهان در لابه‌لای تصاویر، خاطرات و رویاها.
در نهایت، «گفت و گو با فلینی» نه‌تنها ثبت گفت‌وگوهایی ارزشمند با فیلم‌سازی موثر است، بلکه آینه‌ای از دیدگاه‌های خلاقانه‌ی او درباره‌ی هنر، زندگی و حافظه است. این کتاب با محتوایی پرلایه و ساختاری مکالمه‌محور، امکان درک عمیق‌تری از نگاه فلینی به جهان و سینما را فراهم می‌کند و به همین سبب، اثری ضروری برای فهم روحیه‌ی هنرمندی است که همواره می‌خواست زندگی را نه آن‌گونه که هست، بلکه آن‌گونه که می‌تواند باشد، به تصویر بکشد.