کتاب ابر طبقه

کتاب «ابرطبقه: نخبگان قدرت جهانی و جهانی که می‌سازند» نوشته دیوید راتکاف، که نخستین‌بار در سال ۲۰۰۸ توسط انتشارات فرار، اشتراوس و ژیرو منتشر شد، از مهم‌ترین روایت‌های پژوهشی درباره ظهور نسل تازه‌ای از نخبگان جهانی است؛ نخبگانی که به‌گفته نویسنده، حدود شش هزار نفرند و به دلیل شبکه‌های فراملی و دسترسی بی‌سابقه به قدرت اقتصادی و سیاسی، ساختار واقعی نظم جهانی را شکل می‌دهند. راتکاف، که از نزدیک در جهان سیاست، دیپلماسی و اقتصاد بین‌الملل فعالیت داشته، با نگاهی ژورنالیستی اما تحلیلی، تصویری از طبقه‌ای ارائه می‌دهد که فراتر از مرزها و ساختارهای رسمی حکومت عمل می‌کند و اغلب خارج از دسترس سازوکارهای سنتی پاسخگویی است. او نشان می‌دهد که چگونه جهانی‌شدن-از طریق جریان آزاد سرمایه، ارتباطات دیجیتال و ادغام زنجیره‌های اقتصادی-به ایجاد اکوسیستمی منجر شده که در آن قدرت کمتر در دست دولت‌ها و بیشتر در اختیار افراد و شبکه‌هایی قرار دارد که در محیطی خصوصی، متحرک و به‌شدت به‌هم‌پیوسته فعالیت می‌کنند. این «ابرطبقه» الزاما با منصب سیاسی تعریف نمی‌شود؛ بیشتر بر اساس میزان کنترل بر منابع مالی، نفوذ در تصمیم‌سازی بین‌المللی، دسترسی به مجامع جهانی و توانایی شکل‌دادن به روایت‌های عمومی تعریف می‌شود. راتکاف با بررسی دانشگاه‌های نخبه، اندیشکده‌ها، شرکت‌های چندملیتی، نشست‌هایی مانند داووس و شبکه‌های شخصی کم‌نمایان، توضیح می‌دهد که چگونه این افراد ارزش‌ها و دیدگاه‌های مشترکی تولید می‌کنند؛ دیدگاهی که معمولا حول باور به کارایی بازار، تکنوکراسی و حکمرانی فراملی می‌چرخد. در مرکز تحلیل او این ایده قرار دارد که حاکمیت در جهان امروز دستخوش دگرگونی شده است: نهادهای عمومی اغلب کندتر، محدودتر و کمتر هماهنگ از آن‌اند که بتوانند با قدرت سیّال و فرامرزی این نخبگان رقابت کنند. این عدم‌توازن پرسش‌هایی بنیادی درباره مشروعیت به میان می‌آورد: چه کسی تصمیم می‌گیرد؟ این تصمیم‌ها به نفع چه کسانی است؟ و اگر قدرت در جایی خارج از نهادهای منتخب عمومی متمرکز شده باشد، مفهوم دموکراسی چه معنایی پیدا می‌کند؟ راتکاف در عین نقد صریح این نابرابری، از طرح‌های توطئه‌محور پرهیز می‌کند و ابرطبقه را نه یک «کابال مخفی»، بلکه شبکه‌ای پراکنده و ناهمگون معرفی می‌کند که قدرتش از هماهنگی غیررسمی و هم‌گرایی منافع پدید می‌آید. در عین حال، او یادآوری می‌کند که این شبکه جهانی همیشه به نابرابری ساختاری دامن می‌زند؛ زیرا تمرکز ثروت در دست افرادی که خود را فراملی می‌دانند، اغلب به تضعیف نیروهای پاسخگویی سیاسی در سطح ملی و بین‌المللی منجر می‌شود. برخی از منتقدان بر این باورند که راهکارهای پیشنهادی او-مانند ایجاد نهادهای چندجانبه فراگیرتر-بیش از حد خوش‌بینانه است، زیرا همین نخبگان که باید مهار شوند، بازیگران اصلی طراحی و تثبیت قواعد موجودند. بااین‌حال، قدرت کتاب در همین تحلیل موشکافانه و قابل‌فهم نهفته است: راتکاف بدون جنجال، نشان می‌دهد که قدرت واقعی چگونه عمل می‌کند، چگونه منتقل می‌شود و چگونه گاه از چنگ ساختارهای دموکراتیک می‌گریزد. «ابرطبقه» اثری ضروری برای هر کسی است که می‌خواهد بفهمد سیاست جهانی در واقع توسط چه کسانی نوشته می‌شود، چگونه شبکه‌های غیررسمی نظم اقتصاد سیاسی جهان را هدایت می‌کنند، و چرا توجه به این لایه پنهان قدرت برای آینده دموکراسی و عدالت جهانی حیاتی است.