کتاب صحنه ی تسخیر شده

کتاب «صحنه‌ی تسخیرشده: تئاتر به مثابه ماشین حافظه» اثر ماروین ای. کارلسون، که نخستین بار در سال ۲۰۰۱ توسط منتشر شد، یکی از متون بنیادین و تأثیرگذار در مطالعات معاصر تئاتر به شمار می‌رود. کارلسون، استاد برجسته دانشگاه شهری نیویورک، در این اثر مفهوم «جن‌زدگی» را به عنوان ویژگی ذاتی تئاتر معرفی می‌کند؛ ایده‌ای که بر اساس آن هر اجرای نمایشی با خاطرات و سایه‌های اجراهای پیشین خود تسخیر شده است و این موضوع نه صرفا یک تجربه فردی، بلکه جنبه‌ای اساسی از ماهیت و ساختار تئاتر است. کارلسون استدلال می‌کند که این «جن‌زدگی» یا همان حضور خاطرات گذشته در اجرا، در چهار سطح مختلف نمود می‌یابد: نخست، «متن جن‌زده» که در آن فیلمنامه‌ها بار تفسیرها و اجراهای قبلی را حمل می‌کنند و بر فهم اجراهای جدید تأثیر می‌گذارند؛ دوم، «بدن جن‌زده» که بازیگران خاطرات نقش‌های پیشین خود را به اجرا می‌آورند و این خاطرات در نحوه بازیگری آنان تأثیرگذار است؛ سوم، «نمایش جن‌زده» که شامل انتخاب‌های کارگردانی و طراحی صحنه است که گاه به صورت عمدی یا غیرعمدی بازتاب‌دهنده اجراهای گذشته است؛ و نهایتا «خانه جن‌زده» که فضای فیزیکی تئاتر، خود حامل خاطرات و اثرگذاری‌های اجراهای پیشین است که بر تجربه مخاطب سایه می‌اندازد. این تحلیل دقیق، اهمیت حافظه فردی و جمعی را در شکل‌دهی به تجربه تئاتری برجسته می‌سازد و تئاتر را به عنوان شکلی زنده، پویا و دائما در تعامل با تاریخ خود تصویر می‌کند. مضامین کلیدی که کارلسون به آن‌ها می‌پردازد شامل نقش حافظه و دریافت مخاطب، تداوم فرهنگی از طریق یادآوری و بازآفرینی سنت‌های نمایشی، مفهوم بینامتنیت به عنوان ایجاد تجربه چندلایه برای مخاطب، و تأکید بر پویایی تئاتر به عنوان فرم هنری‌ای که در گذر زمان تکامل می‌یابد، هستند. این رویکرد موجب می‌شود تا تئاتر نه تنها بازتاب‌دهنده‌ی گذشته بلکه ادامه‌دهنده‌ی آن نیز باشد، چرا که هر اجرا با خاطراتی پیوسته به اجراهای پیشین خود گره خورده است. کتاب «صحنه‌ی تسخیر شده» از زمان انتشار تاکنون مورد استقبال گسترده منتقدان و پژوهشگران قرار گرفته و به متنی کلیدی و مرجع در مطالعات تئاتر تبدیل شده است. منتقدان، دقت کارلسون در تبیین رابطه پیچیده میان حافظه و اجرا را ستوده‌اند و آن را اثری انقلابی در فهم سازوکارهای تئاتر معاصر ارزیابی کرده‌اند.
در نهایت، این کتاب با تأکید بر نقش حافظه و جن‌زدگی در تئاتر، چارچوبی مفهومی و قوی برای درک تداوم و نوآوری در هنر نمایشی فراهم می‌آورد و خواننده را دعوت می‌کند تا تئاتر را نه تنها به عنوان یک نمایش زنده، بلکه به عنوان ماشینی حافظه‌ساز و تاریخی بیندیشد که هر لحظه اجرای جدید خود را با سایه‌های گذشته پیوند می‌زند.