کتاب مثل خاری در انگشت

نمایشنامه‌ی «مثل خاری در انگشت» (۱۹۶۶) از فرانسواز ساگان، نمونه‌ی درخشانی از نگاه ظریف و در عین حال تند او به روابط انسانی و بازی‌های اجتماعی است؛ نمایشی کوتاه در یک پرده که برای نخستین بار در تئاتر ژیمناز پاریس روی صحنه رفت و همان‌جا هم توجه تماشاگران و منتقدان را جلب کرد. این اثر به‌ظاهر ساده، در لایه‌های خود طنز تلخی دارد که با مهارت ساگان در نمایش جزییات عاطفی و نقد طبقاتی در هم تنیده می‌شود.
در هفت صحنه‌ی موجز و پیوسته، ماجرای هوبرت دارسای روایت می‌شود: مردی با جاه‌طلبی اجتماعی که می‌خواهد با پریسیلا، دختر ثروتمند یک خانواده‌ی اشرافی، ازدواج کند؛ در حالی که همچنان دلبسته‌ی معشوقه‌اش کورالی است. این نقشه‌ی به‌ظاهر حساب‌شده اما در برخورد با واقعیت‌های انسانی پیچیده می‌شود، به‌ویژه وقتی که کورالی به پدر عاقل و تیزبین پریسیلا، هنری-جیمز، جذب می‌شود. چیزی که در آغاز یک معامله‌ی اجتماعی است، کم‌کم به صحنه‌ای از درگیری‌های ظریف، کشمکش‌های عاطفی و ترک برداشتن تصورات ایدئالیستی تبدیل می‌شود. سبک نگارش ساگان در این نمایش نیز مانند رمان‌هایش کوتاه، دقیق و سرشار از کنایه است؛ دیالوگ‌هایی که با نیش ملایم و نگاه نقادانه به مناسبات طبقاتی، روابط و میل انسان‌ها رنگ می‌گیرند. در این اثر خبری از نمایش‌های پر زرق‌وبرق و درام‌های پرهیجان نیست؛ بلکه در فضای محدود و مینیمالیستی صحنه، همه‌چیز به نگاه‌ها، سکوت‌ها و واژه‌ها سپرده می‌شود. «مثل خاری در انگشت» در بطن خود با مضامینی چون برخورد جاه‌طلبی و میل واقعی، شکنندگی ظواهر و رقابت‌های درونی قدرت بازی می‌کند. جاه‌طلبی هوبرت برای پیوند با طبقه‌ی بالا، نه تنها عشق را زیر سوال می‌برد، بلکه خود او را در مقابل احساسات و میل‌های غیرقابل‌کنترل قرار می‌دهد. در این میان، ساگان بی‌آنکه به سوی قضاوت قطعی برود، تنش‌های شخصیت‌ها و ترک برداشتن نقاب‌ها را با دقت و ملایمت ترسیم می‌کند. نمایش، در زمان اجرا، موفقیتی غافلگیرکننده در پاریس به دست آورد و توانست پای تماشاگران فرهیخته و منتقدان را به سالن بکشاند. بعدها نیز در کنار دیگر نمایشنامه‌های ساگان، مانند «لشارد» در مجموعه‌های آوانگارد منتشر شد و همچنان به عنوان نمونه‌ای از توانایی او در تلفیق طنز اجتماعی با عمق عاطفی مورد توجه است.
در نهایت، «مثل خاری در انگشت» بیش از آنکه درباره‌ی یک داستان عاشقانه یا یک نقشه‌ی طبقاتی باشد، درباره‌ی ترک‌خوردن توهماتی است که شخصیت‌ها برای محافظت از خود می‌سازند؛ نمایشی ظریف و موجز که با کمترین کلمات و در کوتاه‌ترین مدت، تصویری چندلایه از جاه‌طلبی، عشق و خودفریبی ترسیم می‌کند.