کتاب حشاشین: فرقه ای تندرو در اسلام

کتاب «حشاشین: فرقه ای تندرو در اسلام» نوشته برنارد لوئیس، اثری پژوهشی درباره فرقه اسماعیلیه نزاریه، به‌ویژه شاخه مشهور به حشاشین است که در سده‌های میانی جهان اسلام، به‌عنوان یکی از گروه‌های مرموز، قدرتمند و در عین حال هراس‌آور شناخته می‌شدند. لوئیس در این کتاب، با نگاهی تاریخی و تحلیلی به خاستگاه فکری و سیاسی این گروه می‌پردازد و تلاش می‌کند آن‌ها را در بستر تحولات سیاسی‌ـ‌مذهبی زمانه‌شان بررسی کند، نه صرفا از منظر قضاوت‌های اخلاقی یا افسانه‌های ساخته‌شده پیرامون آن‌ها.
نویسنده، ابتدا زمینه تاریخی شکل‌گیری فرقه اسماعیلیه را شرح می‌دهد؛ فرقه‌ای شیعی که پس از انشعابات متعدد در دوره خلافت فاطمیان، به‌ویژه پس از اختلاف بر سر جانشینی امام، به دو شاخه نزاری و مستعلی تقسیم شد. نزاریان، که بیشتر در منطقه ایران و شام فعالیت داشتند، با رهبری حسن صباح، قلعه الموت را به‌عنوان مرکز فرماندهی خود برگزیدند و از آن‌جا شبکه‌ای پیچیده از عملیات سیاسی و نظامی را سامان دادند. تمرکز کتاب بر دوره‌ای است که فعالیت‌های این گروه در قالب ترورهای هدفمند علیه دشمنان سیاسی‌ـ‌مذهبی‌شان، به‌ویژه مقام‌های سلجوقی، خلیفه عباسی و حتی رهبران صلیبی، نمود پیدا می‌کند. لوئیس با بررسی منابع تاریخی اسلامی، از جمله نوشته‌های ابن‌اثیر، جوینی، و راوندی، و نیز با بررسی روایت‌های غربی قرون وسطی، تصویری از تاکتیک‌های دقیق، انضباط ساختاری و انگیزه‌های ایدئولوژیک این گروه ارائه می‌دهد. او به‌روشنی نشان می‌دهد که برخلاف تصور رایج، این ترورها کور یا صرفا برای ایجاد رعب و وحشت نبوده‌اند، بلکه انتخاب اهداف و زمان اجرای عملیات‌ها معمولا با محاسبه و دقت زیاد همراه بوده است. لوئیس همچنین به افسانه‌هایی که پیرامون حشاشین ساخته شده، می‌پردازد. داستان‌هایی درباره استفاده از مواد مخدر، به‌ویژه حشیش، برای شست‌وشوی مغزی پیروان و اعزام آنان به مأموریت‌های انتحاری، در منابع غربی به وفور آمده است. نویسنده بخشی از این تصورات را محصول تخیل اروپاییان قرون وسطی می‌داند که با ترس از ناشناخته‌ها و غلو درباره دشمنان شرقی، این تصویر را شکل دادند. او با نگاهی انتقادی به این روایات، تلاش می‌کند تا بین افسانه و واقعیت تمایز قائل شود. در فصل‌های پایانی، نویسنده به مقایسه فرقه حشاشین با پدیده‌های مدرن خشونت سیاسی می‌پردازد. از نظر لوئیس، مطالعه این گروه، درک عمیق‌تری از ریشه‌های تاریخی تروریسم ایدئولوژیک در جهان اسلام فراهم می‌کند. او البته با احتیاط، تأکید می‌کند که قیاس میان این فرقه تاریخی و گروه‌های معاصر، نباید بدون در نظر گرفتن تفاوت‌های زمینه‌ای انجام شود.
کتاب «حشاشین: فرقه ای تندرو در اسلام» تحلیلی مستند از یکی از اسرارآمیزترین فرقه‌های تاریخ اسلام ارائه می‌دهد؛ گروهی که نام‌شان تا امروز با ترور، اطاعت کورکورانه و سازماندهی پیچیده گره خورده است. مطالعه این اثر، برای هر کسی که علاقه‌مند به فهم لایه‌های تاریخی خشونت مذهبی و سیاست در جهان گذشته است، تجربه‌ای روشنگرانه خواهد بود.