کتاب جامعه شناسی نظم

کتاب «جامعه‌شناسی نظم: تشریح و تحلیل نظری نظم اجتماعی» اثر دکتر مسعود چلبی، یکی از آثار نظریه‌پردازانه در حوزه جامعه‌شناسی ایران است که با هدف پر کردن یک خلأ مهم تئوریک به رشته تحریر درآمده است. نویسنده در مقدمه کتاب استدلال می‌کند که جامعه‌شناسی همواره با دو مسئله محوری «نظم» و «تغییر» روبرو بوده است. با این حال، در حالی که ادبیات گسترده‌ای به مسئله تغییر پرداخته، مسئله نظم به صورت نظام‌مند و مستمر مورد غفلت واقع شده است. این کتاب تلاشی ابتدایی و جدی برای ارائه یک چارچوب تحلیلی جامع برای فهم این وجه اساسی از حیات اجتماعی است.
چلبی در این اثر، رویکردهای تقلیل‌گرایانه جامعه‌شناسان کلاسیک را که هر یک جامعه را از یک بعد خاصی همچون اقتصادی، سیاسی، اخلاقی یا فرهنگی می‌نگریستند، به چالش می‌کشد. او در مقابل، یک پنداشت چهاربعدی و ترکیبی از جامعه ارائه می‌دهد که در آن، جامعه به طور همزمان به مثابه منبع فرصت‌ها (بعد اقتصادی-ابزاری)، اجتماع سیاسی (بعد دستوری)، میدان تعاملی (بعد اجتماعی) و متن (بعد فرهنگی-معرفتی) در نظر گرفته می‌شود.
ساختار کتاب به شکلی نظام‌مند این چارچوب نظری را پیاده‌سازی می‌کند. بخش اول به طرح کلیات و موضوعات اصلی جامعه‌شناسی نظم می‌پردازد. بخش دوم، ابعاد چهارگانه نظم را در سطوح مختلف تشریح می‌کند. نقطه اوج تحلیل کتاب در بخش سوم نمایان می‌شود، جایی که نویسنده به بررسی علل و آثار چهار اختلال اجتماعی اصلی می‌پردازد: اختلال نمادی، اختلال هنجاری، اختلال رابطه‌ای و اختلال توزیعی. به باور چلبی، این چهار نوع اختلال که ریشه در ابعاد چهارگانه جامعه دارند، مشکل اساسی جوامع توسعه‌نیافته و چالشی بالقوه برای جوامع پیشرفته معاصر هستند. بخش پایانی کتاب نیز با پرداختن به مفهوم زمان و «بهگشت اجتماعی»، پیوند میان نظم و نوعی از تغییر هدفمند را برقرار می‌سازد. نویسنده اذعان می‌کند که این اثر از آثار جامعه‌شناسان کلاسیک و معاصر تأثیر پذیرفته است. در میان کلاسیک‌ها، امیل دورکیم بیشترین نفوذ را بر اندیشه او داشته و در میان معاصرین، از چهره‌هایی چون تالکوت پارسونز (برای چارچوب مفهومی)، جاناتان ترنر (برای ایستادن بر دوش کلاسیک‌ها)، ریچارد مونچ و جفری الکساندر (برای درک کنش داوطلبانه)، و مارگارت آرچر (برای مفهوم‌پردازی فرهنگ) بهره برده است.
«جامعه‌شناسی نظم» بصورت تخصصی و برای مخاطبان آشنا با مفاهیم جامعه‌شناختی نوشته شده و منبعی ارزشمند برای دانشجویان دوره‌های کارشناسی ارشد و دکتری در رشته‌های علوم اجتماعی است. این کتاب نه تنها یک تحلیل نظری ارائه می‌دهد، بلکه محرکی فکری برای پژوهش‌های تجربی و در نهایت، گامی در جهت بازسازی خردمندانه، عادلانه و همدلانه نظم اجتماعی است.