کتاب سیاست زمین

کتاب «سیاست زمین: گفتمان‌های محیط‌زیستی» نوشته‌ی جان اس درایزک، استاد برجسته علوم سیاسی و متخصص سیاست زیست‌محیطی و دموکراسی مشورتی، در چهارمین ویرایش خود که در دسامبر ۲۰۲۱ توسط انتشارات دانشگاه آکسفورد منتشر شد، یکی از متون کلیدی در حوزه نظریه سیاسی و مطالعات زیست‌محیطی به شمار می‌آید. این اثر دانشگاهی سال‌هاست به‌عنوان مرجع درسی و پژوهشی برای دانشجویان و محققان سیاست زیست‌محیطی به‌کار می‌رود و در ویرایش جدید خود با افزودن مباحث معاصر همچون آنتروپوسین، توافق پاریس، اهداف توسعه پایدار و عدالت زیست‌محیطی، بیش از پیش با دغدغه‌های امروز پیوند خورده است. درایزک در این کتاب استدلال می‌کند که بحران‌های زیست‌محیطی صرفا مشکلات علمی، فنی یا اقتصادی نیستند، بلکه اساسا ماهیتی سیاسی و گفتمانی دارند. به بیان دیگر، اینکه ما درباره محیط زیست چگونه سخن می‌گوییم، تعیین می‌کند چه سیاست‌هایی ممکن و چه کنشگرانی مشروع تلقی می‌شوند. چارچوب اصلی کتاب بر گونه‌شناسی گفتمان‌های زیست‌محیطی استوار است. از یک سو، گفتمان‌های هشداردهنده‌ای چون بقاگرایی که بر محدودیت‌های بوم‌شناختی و خطر فروپاشی تأکید می‌کنند و از سوی دیگر، روایت‌های خوش‌بینانه‌ای مانند پرومتئانیسم که بر قدرت فناوری و رشد اقتصادی اتکا دارند. میان این دو قطب، گفتمان‌های متنوع دیگری جای می‌گیرند: عقلانیت اداری با تکیه بر تخصص نخبگان، عقلانیت اقتصادی با ابزارهای بازار، توسعه پایدار و نوسازی زیست‌محیطی با هدف تلفیق رشد و محدودیت‌ها و در نهایت رادیکالیسم سبز که بر دگرگونی بنیادی ارزش‌ها و ساختارها تأکید می‌کند. درایزک با تکیه بر این گونه‌شناسی، نشان می‌دهد که هیچ گفتمان یگانه‌ای نمی‌تواند بر سیاست زیست‌محیطی سیطره داشته باشد، بلکه همواره میدان نزاعی میان چارچوب‌های رقیب وجود دارد. افزوده‌شدن مباحثی چون «رادیکالیسم خاکستری» در ویرایش جدید، که به گفتمان‌های ضدمحیط‌زیستی و انکار تغییر اقلیم می‌پردازد، این واقعیت را پررنگ‌تر می‌کند که سیاست زمین نه میدان اجماع، بلکه عرصه‌ای از تقابل و کشمکش است. یکی از نکات برجسته کتاب، پیوند میان تحلیل گفتمان و سیاست عملی است. خواننده درمی‌یابد که چگونه هر چارچوب زبانی، راه‌حل‌های خاصی را ممکن یا ناممکن می‌سازد؛ برای مثال، پرومتئانیسم بیشتر به نوآوری فناورانه میدان می‌دهد، در حالی‌ که بقاگرایی اولویت را به محدودسازی مصرف و رشد می‌سپارد. از این منظر، کتاب برای دانشجویان نه‌تنها به‌عنوان نظریه‌ای انتزاعی، بلکه به‌مثابه نقشه‌ای برای فهم سیاست‌های جاری جهان، ارزشمند است. با وجود این، برخی نقدها متوجه همین رویکرد گفتمانی‌اند. تمرکز بر زبان و ایده‌ها گاه می‌تواند نیروهای مادی همچون قدرت اقتصادی و منافع سیاسی را در حاشیه قرار دهد. همچنین، به‌دلیل گستردگی دامنه، برخی گفتمان‌ها عمیق‌تر از دیگران بررسی شده‌اند. با این حال، همین وسعت دید و به‌روز‌بودن داده‌ها نقطه قوتی است که کتاب را از بسیاری متون مشابه متمایز می‌کند.
در نهایت، پیام هنجاری درایزک اهمیت ویژه‌ای دارد: او از دموکراسی زیست‌محیطی دفاع می‌کند؛ مدلی که نه‌تنها به مشارکت شهروندان و گروه‌های به حاشیه رانده‌شده بها می‌دهد، بلکه محدودیت‌های بوم‌شناختی را نیز جدی می‌گیرد. این نگاه، کتاب را از یک بررسی توصیفی صرف فراتر می‌برد و آن را به متنی راهبردی و الهام‌بخش بدل می‌سازد. به این ترتیب، «سیاست زمین» همچنان یکی از مهم‌ترین کتاب‌ها برای درک سیاست زیست‌محیطی معاصر است؛ اثری که هم‌زمان نظری و عملی، تحلیلی و انتقادی است و خواننده را به اندیشیدن درباره این پرسش دعوت می‌کند که چگونه می‌توان به شکلی عادلانه‌تر و پایدارتر با زمین زیست.