کتاب وقتی چین بر جهان حکم می راند

کتاب «وقتی چین بر جهان حکم می‌راند» نخستین‌بار در سال ۲۰۰۹ منتشر شد؛ اثری جامع، بلندپروازانه و ساختارمند که به‌دست مارتین ژاک، روزنامه‌نگار و محقق بریتانیایی، نوشته شده است؛ نویسنده‌ای که با تیزبینی و شجاعت فکری‌اش، درک ما از مدرنیته و نظم جهانی را به چالش می‌کشد. این کتاب هرچند روایتی داستانی از زندگی افراد نیست، اما بار سنگین تبیین تاریخی، فرهنگی و ژئوپلیتیکی را بر دوش می‌کشد و می‌کوشد پرسشی اساسی را پیش روی خواننده بگذارد: چه اتفاقی می‌افتد وقتی چین، نه به‌عنوان کشوری دیگر در دل نظم غربی، بلکه به‌مثابه یک دولت-تمدن یکتا و ریشه‌دار، مرکز ثقل جهان شود؟ در دل این استدلال، یک تحریک فکری قوی وجود دارد: مدرنیته تاکنون با غربی‌شدن هم‌معنا بوده است؛ اما ظهور چین مدرنیته‌های متکثر و مسیرهای بومی متفاوتی را به صحنه خواهد آورد؛ مسیری که در آن، دموکراسی لیبرال و ارزش‌های جهان‌شمول غرب دیگر معیار اجتناب‌ناپذیر پیشرفت نخواهند بود. ژاک با بهره‌گیری از دانش تاریخی، تحلیل اقتصادی و درک عمیق از فرهنگ چین، نشان می‌دهد که چین هرگز به‌طور کامل شبیه غرب نخواهد شد؛ بلکه مدرنیته‌اش بر اساس سنت‌های دیرین، حاکمیت متمرکز و میراث تمدنی ویژه‌اش شکل خواهد گرفت. این کتاب در سه لایه پیش می‌رود: نخست، تصویر چین به‌عنوان یک دولت-تمدن که پیوستگی تاریخی‌اش، حس برتری تمدنی و نظام بوروکراتیک‌اش آن را از سایر کشورها متمایز می‌کند؛ دوم، بازاندیشی مدرنیته که در آن موفقیت اقتصادی الزاما به لیبرالیسم سیاسی نمی‌انجامد و درعوض، راه‌های متفاوت و بومی برای پیشرفت وجود دارد؛ و سوم، پیش‌بینی بازگشت یک نظم منطقه‌ای شبیه نظام خراج‌گذاری تاریخی چین که در آن شرق آسیا و حتی فراتر از آن، در مدار فرهنگی و اقتصادی چین بازآرایی می‌شود. ژاک این تز را نه با زبان خشک دانشگاهی بلکه با روایتی پرشور و استدلالی پر جزئیات بیان می‌کند؛ با بهره‌گیری از داده‌های اقتصادی، تطورات تاریخی و تحلیل فرهنگی که در ویرایش دوم کتاب در سال ۲۰۱۲ نیز به‌روزرسانی شد. در این میان، مضامین کلیدی کتاب حول این واقعیت می‌چرخند که موفقیت چین پایان بی‌چون‌وچرای هژمونی غرب را رقم می‌زند؛ جهانی که به‌جای یک نظم تک‌قطبی غرب‌محور، شاهد ظهور مدرنیته‌های رقیب خواهد بود و نظم و نهادهای بین‌المللی نیز دگرگون خواهند شد. این اثر دقیقا در بحبوحه بحران مالی ۲۰۰۸ و رشد شتابان اقتصاد چین منتشر شد و بحث‌های گسترده‌ای درباره آینده روابط جهانی و رقابت تمدنی را برانگیخت؛ بحثی که امروز، با تشدید رقابت چین و آمریکا، حتی پررنگ‌تر هم شده است.
در نهایت، کتاب ژاک نه پیش‌گویی یک آینده‌ی تاریک است و نه ستایشی کور از چین؛ بلکه دعوتی است برای درک واقع‌بینانه‌ی تحولات بزرگ و عبور از عدسی محدود غرب‌محور؛ تلاشی برای درک اینکه ظهور چین، نه تقلید از غرب، بلکه بازتولید یک مدل تمدنی متفاوت است که می‌تواند معنای قدرت، فرهنگ و حتی خود مدرنیته را از نو تعریف کند.