کتاب «تاریخ روابط اسلام و اروپا» که نخستینبار در سال ۲۰۰۱ توسط فرانکو کاردینی، مورخ برجستهی ایتالیایی و متخصص تاریخ قرون وسطی، منتشر شد، تلاشی عمیق و متعادل برای بازخوانی ۱۵۰۰ سال روابط میان تمدن مسیحی اروپایی و جهان اسلام است. این کتاب که بخشی از مجموعهی «ساخت اروپا» محسوب میشود، اگرچه آکادمیک و مبتنی بر پژوهش گسترده است، اما با نثری روشن و دقیق نوشته شده تا هم دانشجویان و هم خوانندگان علاقهمند غیرمتخصص بتوانند از آن بهره ببرند. پرسش محوری کاردینی این است: چرا و چگونه در طول تاریخ، این دو جهان بزرگ بیشتر تحت تأثیر کلیشهها، بدفهمیها و تعصبات متقابل تعریف شدهاند تا در پرتو تعامل و تأثیر متقابل واقعیشان؟ کاردینی در ساختاری زمانمحور و موضوعی، از نخستین برخوردهای مسلمانان و اروپاییان در قرون وسطی، جنگهای صلیبی، دیپلماسی و تجارت رنسانس، تا تحولات دوران روشنگری و در نهایت بازتاب این روابط در سیاست و فرهنگ مدرن را بررسی میکند. او در عین تحلیل درگیریها و رقابتها، تأکید میکند که لایهی دیگری هم وجود دارد: شبکهای گسترده از تبادل علمی، فلسفی و هنری که تصویر سادهی «درگیری تمدنها» را پیچیدهتر و انسانیتر میکند. از نگاه او، مشکل اصلی این است که تاریخنگاری سنتی غربی، با تمرکز بیش از حد بر جنگها و تقابلها، قرنها همزیستی، همکاری و یادگیری متقابل را در حاشیه گذاشته است. کتاب «تاریخ روابط اسلام و اروپا» با زبانی قابل فهم و سرشار از ارجاعات دقیق به متون و اسناد تاریخی، خواننده را از عصر پیامبر اسلام و گسترش اولیهی مسلمانان در سه قاره، به دوران درگیریهای صلیبی و سپس رقابت قدرتهای اروپایی با امپراتوری عثمانی میبرد؛ و در نهایت به سدههای جدید میرسد که در آن، میراث این گذشتهی طولانی در قالب بحثهایی چون اسلامهراسی، مهاجرت، و تنشهای فرهنگی و سیاسی زنده مانده است. کاردینی در سراسر این مسیر تلاش میکند نهتنها تضادها، بلکه سازوکارهای اشتراک و همزیستی را نیز آشکار کند؛ از دیپلماسی و تجارت مدیترانهای گرفته تا جریانهای فکری و علمی که از شرق به غرب و بالعکس جاری بود. آنچه این اثر را ارزشمند میکند، نگاه انتقادی و در عین حال همدلانهی آن است؛ کاردینی بهجای بازتولید کلیشههای تاریخی، سعی دارد زمینهی شکلگیری آنها را توضیح دهد و نشان دهد که بسیاری از سوءتفاهمهای امروز، ریشه در حافظهی تاریخی ناقص یا ایدئولوژیک دارند. نتیجه، کتابی است که هم افسانهزدایی میکند و هم تصویر پیچیدهتری از گذشته ارائه میدهد؛ گذشتهای که در آن مسلمانان تنها «دیگری» تهدیدآمیز نبودهاند، بلکه شریک، آموزگار و حتی الهامبخش نیز بودهاند. «تاریخ روابط اسلام و اروپا» را میتوان پلی دانست میان پژوهش دانشگاهی و روایت عمومی؛ اثری که هم به دانشجوی تاریخ و علوم سیاسی برای درک زمینههای عمیقتر تنشهای معاصر یاری میدهد، و هم برای هر خوانندهی علاقهمند، تصویری غنیتر و انسانیتر از ارتباط طولانی دو تمدن بزرگ ترسیم میکند. این کتاب ما را دعوت میکند تا بهجای انتخاب میان عشق یا دشمنی، گذشته را در تمامیت پیچیدهاش ببینیم و شاید از دل آن، راهی برای گفتوگویی تازهتر در عصر حاضر بیابیم.
درباره فرانکو کاردینی
فرانکو کاردینی (زاده 5 اوت 1940) مورخ ایتالیایی، متخصص در قرون وسطی است.