کتاب اعتراف

رمان "اعتراف" نوشته اینگمار برگمان، فیلم‌ساز و نویسنده‌ی برجسته‌ی سوئدی، نخستین بار در سال ۱۹۹۷ منتشر شد و در ایران نیز در قالب ترجمه‌های گوناگون در دسترس قرار گرفته است. این کتاب واپسین بخش از سه‌گانه‌ای نیمه‌زندگی‌نامه‌ای است که با "بهترین نیات" و "بچه‌های یکشنبه" آغاز شد. برگمان در این سه‌گانه با نگاهی درون‌کاوانه به روابط خانوادگی، ریشه‌های تربیتی و تجربه‌های بنیادین زیسته‌ی خود بازمی‌گردد و در قالب داستان‌هایی پرمایه و روان‌شناختی، جهان ذهنی شخصیت‌هایی را به تصویر می‌کشد که در کشاکش ایمان، گناه، عشق و تنهایی گرفتار آمده‌اند.
داستان در دهه‌ی ۱۹۲۰ و در بستری از سنت‌های پروتستان سوئدی روایت می‌شود. شخصیت اصلی، آنا آکربلوم، زنی جوان است که برخلاف میل مادرش با هنریک، کشیشی سرد و وظیفه‌محور ازدواج می‌کند. پیوند زناشویی این دو، بیشتر مبتنی بر ملاحظات اجتماعی و دینی است تا پیوندی عاطفی یا جسمی. آنا در این زندگی خالی از محبت، دچار خلأ درونی می‌شود و به مرور، درگیر رابطه‌ای عاشقانه با توماس، دانشجوی الهیات، می‌گردد. اما به جای آسودگی، این رابطه او را به سوی احساس گناهی عمیق سوق می‌دهد. در پی آن، آنا تصمیم می‌گیرد رازهایش را با کسانی که در زندگی‌اش نقشی تعیین‌کننده داشته‌اند در میان بگذارد: مادرش، کشیش دوران کودکی، دوست صمیمی و در نهایت، خود همسرش. در هر گفت‌وگو، بعدی از شخصیت آنا و زخم‌هایی که از کودکی و جامعه با خود حمل کرده است، روشن‌تر می‌شود. همین «اعترافات» است که به نام کتاب معنایی چندلایه می‌بخشد: اعتراف نه تنها به معنای مذهبی آن، بلکه به عنوان نوعی مواجهه‌ی صادقانه با خویشتن. ساختار روایی اثر ساده و در عین حال حساب‌شده است. هر فصل یا بخش، گفت‌وگویی میان آنا و یکی از شخصیت‌هاست که طی آن، گذشته و حال با هم ترکیب می‌شوند و رفته‌رفته تصویری پیچیده از یک روان زخم‌خورده و در جست‌وجوی رهایی پدید می‌آید. برگمان در این رمان همچون فیلم‌هایش، به کاوش در روان آدمی می‌پردازد. نثر او مینیمال اما تأثیرگذار است؛ از توضیح‌های اضافی می‌پرهیزد و با چند جمله‌ی کوتاه و دقیق، عواطف متضاد شخصیت‌ها را برجسته می‌سازد. گفت‌وگوها - چنان‌که در آثار نمایشی او نیز رایج است - میدان اصلی تحول داستان‌اند و فضای رمان را از نظر درام و تنش روانی زنده نگه می‌دارند. یکی از امتیازهای این رمان، پیوند تنگاتنگ آن با زندگی واقعی برگمان است. شخصیت‌ها، گرچه در داستانی خیالی جا گرفته‌اند، بازتابی از افراد واقعی زندگی او هستند. پدر کشیش او، مادر حساس و تربیت مذهبی سخت‌گیرانه‌اش، همگی در این روایت جای گرفته‌اند و به نوعی خواننده را با جهان‌بینی برگمان - که در آن ایمان، تردید، سکوت و گناه با هم می‌آمیزند - آشنا می‌کنند.
در مجموع، "اعتراف" نه‌تنها روایتی انسانی و روان‌شناختی از زنی گرفتار در فشارهای مذهبی و عاطفی است، بلکه اثری ادبی و فلسفی درباره معنای گناه، بخشش، و رهایی نیز به شمار می‌رود. برای خواننده‌ای که پیش‌تر با فیلم‌های برگمان آشناست، این رمان تجربه‌ای مکمل و عمیق‌تر از همان جهان درونی است؛ و برای خواننده‌ی ناآشنا، نقطه‌ی آغاز مناسبی برای ورود به دنیای غنی و درون‌نگر او.