مسئله بزرگ امروز خاور، مسئله هویت یا مسئله به خود آمدن است. «خود» نیز چیزی ثابت و مشخص نیست بلکه باید آن را جست و حتی باید آن را از نو آفرید. ملّت های خاور، در رویارویی با باختر، با مدرنیته و با اندیشه ها و مکاتبی که نو به نو در باختر آفریده می شوند به رقم آنکه در آغاز هم از آنها خوشش بیاید به زودی متزلزل می شود. چون هر چیز نوینی، بیگانه هم هست و هر نوئی می تواند دو جنبش گوناگون و متضاد در انسان ایجاد کند. وقتی یک ملّتی سترون است در برخورد با هر چیزی نوئی بیشتر متوجه عقیم بودن خود می شود و با درک این ضعف و عجز، فوری به آنچه بوده است بر می گردد یا محکم به آنچه در دستش هست می چسبد و در آن تعصب می ورزد. ولی هنگامی ملّت آفریننده و زاینده هست، در برخورد با نوها انگیخته به نوآفرینی می شود و از برخورد با هر چیز نوئی خوشش می آید، چون نیروی آفرینندگی خودش تحریک می گردد. هر چیز نوئی با سراسر وجود ما کار دارد و تنها به تغییر ظواهر بس نمی کند. اندیشه هنوز [در] سطح خود آگاهیست. تغییر اندیشه باید به روان و ناخودآگاهی فرو بریزد. روان ما تنها سطح اندیشه ها و مسائل روز نیست بلکه لایه های گوناگون تاریخ و پیش از تاریخ را هم در خود دارد و توحّش هزاران سال پیش نیز می تواند در یک آن وارد آستانه خودآگاهی شود. این است که دیده می شود یک ملّت در اوج مدنیّت ناگهان به قعر دوره توحّش باز می گردد. بسیاری از چیزها که در تاریخ نانوشته مانده، در روان ما، ناخودآگاه هست. انسان، مجموعة شگفت انگیزی از سده ها تحولات فرهنگی وفلسفی و دینی و هنری اش است ولی مانند قشرهای زمین شناسی، این لایه ها در اثر زمان جابه جا شده است.
کتاب پرده ی نئی
روشنگران و مطالعات زنان
بهرام بیضایی
