کتاب قصرهای خشم

رمان «قصرهای خشم» اثر الساندرو باریکو نخستین‌بار در سال ۱۹۹۱ به زبان ایتالیایی منتشر شد و خیلی زود با کسب جوایزی چون Selezione Campiello و Prix Médicis Étranger جایگاه خود را در ادبیات معاصر تثبیت کرد. این رمان که در اواسط قرن نوزدهم و در شهر خیالی کوینیپاک می‌گذرد، دنیایی را ترسیم می‌کند که در مرز میان واقعیت صنعتی و خیال شاعرانه، میان مهندسی و رویاپردازی، شکل گرفته است.
داستان از خلال زندگی دو شخصیت اصلی روایت می‌شود: آقای ریل، شیشه‌گری محلی با رویایی بلندپروازانه برای ساخت راه‌آهنی مستقیم و شیشه‌هایی عظیم؛ و هکتور هورو، معماری فرانسوی که مأمور ساخت کاخی شیشه‌ای و خیره‌کننده - یادآور کاخ کریستال لندن - می‌شود. پیرامون این دو، شخصیت‌هایی همچون پکیش، مخترعی عجیب با ایده‌هایی غریب، قرار دارند که همگی در چرخشی سوررئال میان اختراع، شکست و رویا زندگی می‌کنند. ساختار رمان غیرخطی است: با پرش‌های زمانی، تک‌گویی‌های درونی و زوایای دید متفاوت، که به تدریج و گاه نامنسجم درهم‌تنیده می‌شوند. برخی از خوانندگان این ساختار کولاژمانند و موسیقایی را تحسین می‌کنند؛ در حالی‌که دیگران آن را گیج‌کننده می‌یابند. هسته‌ی نمادین اثر، شیشه است: شفاف، زیبا و در عین حال شکننده - بازتابی از رویاهای بشری که در پی خلق زیبایی و تغییرند، اما در برابر سرنوشت و شکست آسیب‌پذیرند. باریکو نشان می‌دهد که اشتیاق به پیشرفت صنعتی، گرچه نیرویی آفریننده است، می‌تواند به دل‌زدگی و فروپاشی هم بینجامد. رمان در عین حال پرسشی فلسفی در باب شکست مطرح می‌کند: آیا شکست، اگرچه دردناک، می‌تواند حامل نوعی زیبایی باشد؟ بسیاری از پروژه‌های شخصیت‌ها ناتمام می‌ماند، اما در همین ناتمامی، ردپای انسانیت و تخیل باقی می‌ماند. سبک روایی باریکو سرشار از عناصر سورئالیستی و فضایی کافکایی است؛ شهر کوینیپاک را چون سرزمینی می‌سازد که در مرز واقعیت و خیال، مبهوت اختراعات و وسواس‌های شخصیت‌هایش شده است. نثر باریکو شاعرانه و پر از تصاویر زنده است؛ توصیف‌هایش گاه به شعر پهلو می‌زند و موسیقایی‌بودن روایت، بازتابی از پیشینه‌ی او در موسیقی‌شناسی است. این سبک، رمان را هم جذاب و هم دشوار می‌کند: برای لذت‌بردن کامل از آن، خواننده باید صبور باشد و بارها به متن بازگردد. رمان در ایتالیا و خارج از آن با واکنش‌های گوناگونی روبه‌رو شد: منتقدانی آن را «مرموز، پرتصویر و شاعرانه» خواندند و برخی ساختار غیرخطی و سبک سنگین آن را عامل دشواری در خوانش دانستند. برای عده‌ای، زیبایی اثر دقیقا در ابهام و شکستگی روایت آن نهفته است.
«قصرهای خشم» قصیده‌ای مدرن در ستایش رویا، خلاقیت و شکست است؛ روایتی که در مرز تاریخ و خیال حرکت می‌کند. این اثر برای کسانی که از نثر غنی، ساختار تجربی و مضامین فلسفی لذت می‌برند، تجربه‌ای منحصربه‌فرد خواهد بود - رمانی که باید با تأمل و حوصله خوانده شود، نه با عجله.