کتاب جمع میان آرای دو فیلسوف : افلاطون الاهی و ارسطو

کتاب «جمع میان آرای دو فیلسوف: افلاطون الاهی و ارسطو»، نوشته‌ی ابونصر محمد بن محمد فارابی، از مشهورترین کتب در حوزه‌ی فلسفه‌ی اسلامی است. فارابی، موسس فلسفه‌ی اسلامی، در تلاش بود میان آرای دو فیلسوف بزرگ یونانی، افلاطون و ارسطو، وحدت ایجاد کند. وی بر این باور بود که فلسفه‌ی حقیقی در یونان از افلاطون و ارسطو آغاز شده است. او می‌گوید: «حکمت به ما از یونانیان افلاطون و ارسطو رسیده است» و هدف آن یکی است. در نظر او، افلاطون نقش معلم اصل دارد. او را فیلسوفی می‌دانست که پرسش‌های اخلاقی، سیاسی و کلیّت وجود را مطرح می‌کند. مثلا، افلاطون در آثارش مانند «جمهور» و «قوانین» به نظم شهر، عدالت و هدف انسان پرداخته است. فارابی این نکته را می‌پذیرد و می‌گوید افلاطون در عرصه‌ی تربیت شهروند و جامعه‌ی خوب پیشتاز است. فارابی، ارسطو را هم ادامه‌دهنده‌ی راه افلاطون می‌داند و هم آن که نظام فلسفی را کامل‌تر کرده است. به گفته‌ی او، ارسطو بسیاری از پرسش‌های فلسفی را با مبنای منطقی‌تر، اثبات‌پذیرتر و علمی‌تر تحلیل کرده است. برای فارابی، ارسطو بستر را برای فلسفه‌ی عقلی فراهم کرده و آن را از صرف پرسش‌های تربیتی و اخلاقی به جهت اثبات و تحلیل علمی سوق داده است. یعنی، جایی که افلاطون با پرسش‌های ارزشی و شکلی شهر و انسان آغاز می‌کند، ارسطو آن را به چارچوب «علت و معلول»، «ذات و وجود»، «فعلیت و قدرت» و... وارد می‌کند. به بیان فارابی، ناسازگاری‌های ظاهری، مثلا میان نظر افلاطون درباره‌ی عالم مثال و نظر ارسطو درباره‌ی ماده و صورت، قابل حل است. فلسفه‌ی یونانی (افلاطون + ارسطو) در بنیاد یکی است: یعنی همان حکمت واحد، اگرچه از زبان‌ها و مسیرهای گوناگون سخن گفته‌اند، چنانچه هر دو فیلسوف به هدف نهایی خیر مطلق و سعادت انسانی توجه داشتند. افلاطون مسیر پرسش است، ارسطو مسیر پاسخ و تحلیل اما هر دو برای سعادت انسان تلاش می‌کنند. با بازخوانی و ترکیب این دو، فارابی می‌خواهد فلسفه‌ای واحد و نظام‌مند ارائه دهد که هم از منظر معرفت عقلانی و هم از منظر تربیت اخلاقی و سیاسی انسانی، کامل باشد.