کتاب روزنگار میرممتاز

کتاب «روزنگار میرممتاز: خاطرات سیدحسین ممتاز ۱۳۱۹ - ۱۳۰۷» به کوشش علی‌اکبر رنجبر کرمانی، سندی دست اول و گران‌بها از یکی از حساس‌ترین دوره‌های تاریخ معاصر ایران است. این اثر، دست‌نوشته‌های روزانه سیدحسین میرممتاز را در بر می‌گیرد؛ شخصیتی که کارنامه سیاسی‌اش به عنوان نماینده مشهد در دوره ششم مجلس شورای ملی و سپس به عنوان حاکم در مناطقی چون چهارمحال و بختیاری، لارستان و فیروزآباد فارس، او را به یک ناظر و بازیگر منحصربه‌فرد در بطن تحولات عصر رضاشاه بدل کرده است.
ارزش این خاطرات در ماهیت خصوصی و بی‌واسطه آن نهفته است؛ یادداشت‌هایی که برای انتشار عمومی نوشته نشده‌اند و از این رو، تصویری صریح و بدون ملاحظه‌کاری از رویدادها، شخصیت‌ها و فضای حاکم بر آن دوران ارائه می‌دهند. میرممتاز، برخاسته از خراسان، پس از راهیابی به مجلس ششم، زندگی ملکی خود را در آن دیار رها کرد و در تهران ساکن شد. ناکامی او در راهیابی به مجلس هفتم، سرآغاز دوره‌ای از تلاش برای بازگشت به ساختار قدرت بود که سرانجام به انتصاب او به سمت‌های حکومتی در نقاط مختلف کشور انجامید. این یادداشت‌ها که دورانی از اوج قدرت رضاشاه را پوشش می‌دهند، به خوبی دو مسئله را روشن می‌سازند. نخست، وضع واقعی انتخابات در آن دوره و دوم، وضعیت روحی و شخصیت رجال و کارگزاران حکومت رضاشاهی. روزنگار میرممتاز. خواننده را با دغدغه‌های روزمره یک شخصیت سیاسی، از معاشرت با نخبگان تازه به قدرت رسیده در تهران گرفته تا تلاش برای یافتن جایگاهی در ساختار اداری کشور، آشنا می‌سازد. در میان صفحات این کتاب، اشارات پراکنده اما مهمی به خراسان و مشهد نیز به چشم می‌خورد. این یادداشت‌ها، جزئیاتی از زندگی شخصی و فعالیت‌های اقتصادی میرممتاز، مانند دریافت پول خانه بیع شرطی در مشهد یا مطالبه طلب از یک فرد کشمیری را در کنار مسائل کلان سیاسی قرار می‌دهند. وی به وضعیت تجارت خراسان اشاره می‌کند و از وقایع مهمی چون قتل کلنل محمدتقی خان پسیان سخن به میان می‌آورد.
یکی از تکان‌دهنده‌ترین بخش‌های مربوط به خراسان، روایت او از شورش در مشهد در پی واقعه مسجد گوهرشاد و پیامدهای آن است. میرممتاز به تبعید آیت‌الله حسین قمی، سخنرانی‌های شیخ محمدتقی بهلول و دستگیری و اعدام محمدولی اسدی، نایب‌التولیه وقت آستان قدس، اشاره می‌کند. یادداشت او در وقایع ۲۰ دی ماه ۱۳۱۴، نگاهی مستقیم و بی‌پرده به این ماجرا می‌اندازد. این کتاب همچنین به مسائل اجتماعی فراگیری چون تغییر کلاه به کلاه پهلوی و کشف حجاب و اعتراضات مردم و علما در مشهد و دیگر شهرها نیز می‌پردازد.
در مجموع، «روزنگار میرممتاز» به مورخان و علاقه‌مندان به تاریخ این امکان را می‌دهد تا از منظر کارگزار دولتی، سازوکار قدرت، روابط انسانی و فضای اجتماعی یکی از پرحادثه‌ترین ادوار تاریخ ایران را متوجه شوند.