کتاب خانه بکر

رمان «خانه بکر» نوشته ویلم فردریک هرمانس، یکی از برجسته‌ترین و در عین حال تکان‌دهنده‌ترین آثار ادبیات هلند پس از جنگ جهانی دوم است. این اثر نخستین بار در سال ۱۹۵۱ به زبان هلندی منتشر شد. هرچند این رمان کوتاه است، اما تأثیر آن بسیار فراتر از حجم محدودش است و در حافظه خواننده ماندگار می‌شود.
داستان در اروپای شرقی سال ۱۹۴۴ روایت می‌شود؛ جایی که یک سرباز پارتیزان هلندی، وابسته به نیروهای روسی، در میانه ویرانی‌های جنگ، خانه‌ای اشرافی و به ظاهر سالم را پیدا می‌کند. در بحبوحه خشونت و بی‌خانمانی، این خانه برای او بدل به مکانی می‌شود که در آن می‌تواند برای مدتی کوتاه از ویرانی‌ها فاصله بگیرد و به نوعی پناه، هویت و آرامش موقتی دست یابد. اما این آرامش شکننده است و جنگ، دیر یا زود، راه خود را به درون این فضای بسته پیدا می‌کند. روایت هرمانس نشان می‌دهد که حتی پشت دیوارهای استوار و در فضایی که به نظر امن می‌آید، سایه‌ی جنگ و فروپاشی در کمین است. این روایت کوتاه، بیش از آنکه قصه‌ای درباره قهرمانی یا پیروزی باشد، کاوشی در لایه‌های تیره طبیعت انسان و فروپاشی هویت در شرایط جنگ است. قهرمان بی‌نام داستان، نماینده هیچ ایدئولوژی یا آرمانی نیست؛ او صرفا بر پایه غریزه و میل به بقا عمل می‌کند. در جهانی که هر گونه مرزبندی اخلاقی فرو ریخته است، او به شکلی بی‌رحمانه و در عین حال واقعی، تنها به حفظ جان و جایگاه خود می‌اندیشد. همان‌گونه که نشریه World Literature Today تأکید می‌کند، در این رمان «هیچ طرفی، هیچ دلیل و هیچ آرمانی وجود ندارد تنها بقاست که اهمیت دارد.» هرمانس در این اثر نقاب تمدن را کنار می‌زند و نشان می‌دهد که انسان چگونه در فشار و خشونت، به سرعت به ذات عریان و حیوانی خود بازمی‌گردد. خانه‌ای که ابتدا همچون نمادی از امنیت، زیبایی و بقا جلوه می‌کند، در نهایت به صحنه‌ای از زوال، بی‌رحمی و نابودی بدل می‌شود. این تضاد، به‌روشنی نشان می‌دهد که جنگ نه تنها بیرون از انسان، بلکه در درون او نیز ویرانی می‌آفریند. سیس نوتبوم، نویسنده و منتقد هلندی، اندیشه هرمانس را «نیهیلیسم خلاق، ترحم پرخاشگرانه و انسان‌گریزی کامل» توصیف می‌کند؛ نگاهی تیره و تزلزل‌ناپذیر که هیچ جایگاهی برای رمانتیسم باقی نمی‌گذارد. در جهان‌بینی هرمانس، جنگ پرده‌ای است که زیر آن پوسیدگی دیرینه و ناگفته‌ی انسان عیان می‌شود. بازتاب‌های انتقادی این رمان نیز گسترده و اغلب ستایش‌آمیز بوده است. روزنامه گاردین آن را «یک کلاسیک تکان‌دهنده هلندی» نامید و از شجاعت نویسنده در تخریب روایت‌های قهرمانانه سنتی ستایش کرد؛ به زعم آن، شخصیت اصلی داستان «به اندازه نازی‌ها پلید است، اما به طرز نگران‌کننده‌ای جذاب.» Publisher’s Weekly بر تضاد میان آرامش ظاهری خانه و آشفتگی گروتسک جنگ تأکید کرده و آن را پارادوکسی قدرتمند دانسته است. World Literature Today نیز به جنبه‌های وجودی رمان پرداخته و آن را اثری بدون قهرمان و بدون قطعیت اخلاقی معرفی کرده است؛ تنها فردی تنها در برابر واقعیتی بی‌رحم. منتقدان دیگری همچون Book Marks نیز نثر هرمانس را با کافکا و ونه‌گات مقایسه کرده و روایت او را «انفجاری» و سرشار از پوچ‌گرایی و طنز تاریک دانسته‌اند. قدرت این رمان کوتاه نه فقط در محتوای فلسفی و ضدقهرمانانه‌اش، بلکه در سبک نگارشش نیز نهفته است. هرمانس با زبانی موجز و دقیق می‌نویسد؛ هر جمله سنجیده و حساب‌شده است و همین ایجاز، ریتمی سنگین و خفقان‌آور به متن می‌بخشد. خواننده به درون ذهن بی‌حس و بی‌رحم راوی کشیده می‌شود و از پشت عینک او، جنگ را همچون مجموعه‌ای از واقعیت‌های برهنه و بی‌زرق‌وبرق می‌بیند. این نثر ساده اما محکم، همان‌قدر که روایت را به جلو می‌برد، احساس خستگی و پوچی جنگ را نیز عمیقا منتقل می‌کند.
در نهایت، «خانه بکر» بیش از آنکه داستانی درباره جنگ باشد، بازتابی از وضعیت وجودی انسان در دل نابودی است. هرمانس در کمتر از صد صفحه، جهانی می‌سازد که در آن همه چیز از خانه‌ای بکر گرفته تا نقاب‌های اخلاقی فرو می‌ریزد و تنها بقا باقی می‌ماند. این رمان کوتاه، با صراحت و تزلزل‌ناپذیری‌اش، خواننده را وادار می‌کند پس از اتمام کتاب نیز درباره شکنندگی اخلاق، توهم امنیت و تاریکی پنهان در دل انسان بیندیشد.