کتاب نخستین مسلمان

کتاب «نخستین مسلمان» نوشته لزلی هزلتون، که نخستین بار در سال ۲۰۱۳ توسط انتشارات ریورهد بوکس منتشر شد، تلاشی هوشمندانه برای روایت زندگی پیامبر اسلام به گونه‌ای است که هم خوانندگان مذهبی و هم غیرمذهبی بتوانند با او به عنوان انسانی واقعی و چندبعدی ارتباط برقرار کنند. هزلتون، روزنامه‌نگار و نویسنده‌ای با پیشینه در علوم مذهبی و روان‌شناسی، می‌کوشد حضرت محمد (ص) را از پشت لایه‌های اسطوره‌ای یا صرفا آموزه‌های اعتقادی بیرون بکشد و او را همچون شخصیتی تاریخی، انسانی و تأثیرگذار بازآفرینی کند. ساختار کتاب زندگی حضرت محمد (ص) را از کودکی تا واپسین سال‌ها در بستر اجتماعی و سیاسی شبه‌جزیره عربی دنبال می‌کند. نویسنده در ابتدا تصویری از دوران کودکی یتیم او در مکه و تجربه زیستن در حاشیه جامعه ارائه می‌دهد و نشان می‌دهد که چگونه این حاشیه‌نشینی بعدتر حساسیت اخلاقی و دینی او را شکل داد. سپس به دوران جوانی و فعالیت تجاری او می‌پردازد، جایی که صداقت و شهرت او باعث شد به «امین» معروف شود، اما در عین حال شاهد بی‌عدالتی‌ها و شکاف‌های اجتماعی در مکه نیز بود. نقطه عطف روایت، تجربه نخستین وحی در کوه حرا است؛ حادثه‌ای که هزلتون آن را هم از منظر روانشناختی (ترس، حیرت و تردید محمد (ص) ) و هم از منظر تاریخی-دینی بازخوانی می‌کند. در ادامه، کتاب به دوره دشوار دعوت اولیه در مکه و مقاومت سرسخت قریش می‌پردازد؛ سپس هجرت به مدینه را به عنوان لحظه‌ای محوری نشان می‌دهد که محمد نه تنها پیامبر بلکه بنیان‌گذار یک جامعه سیاسی شد. در اینجا، هزلتون به شکل‌گیری قانون، مدیریت منازعات قبیله‌ای و حتی رهبری نظامی اشاره می‌کند، و این نکته را پررنگ می‌سازد که زندگی پیامبر را نمی‌توان صرفا به عرصه ایمان محدود کرد، بلکه سیاست و اجتماع نیز بخش جدایی‌ناپذیر آن بودند. او نهایتا فتح مکه و تثبیت پیام حضرت محمد (ص) را بازگو می‌کند و میراثی را برجسته می‌سازد که همواره میان معنویت و سیاست در نوسان بوده و در قرون بعدی نیز محل مناقشه و تفسیرهای گوناگون شده است. هزلتون با زبانی روایی و روان، مضامینی چون انسانی بودن پیامبر، رابطه ایمان و قدرت، و زمینه تاریخی وحی را پیش می‌کشد. او به جای ارائه تصویری قدسی و یکدست، تناقضات و ابهام‌ها را نیز نشان می‌دهد؛ از تردیدهای اولیه گرفته تا تصمیم‌های دشوار در میدان سیاست و جنگ. این رویکرد باعث می‌شود محمد نه به‌عنوان نماد دست‌نیافتنی، بلکه به‌عنوان انسانی با رنج‌ها و انتخاب‌های واقعی درک شود. همین نگاه است که کتاب را برای مخاطبان غربی و غیرمسلمان نیز قابل‌دسترس می‌کند. از نظر نقاط قوت، کتاب به دلیل نثر زنده و روایت‌محور، برای خوانندگان تازه‌کار بسیار جذاب است. همچنین توجه به زمینه‌های اجتماعی و قبیله‌ای، دنیای قرن هفتم میلادی را ملموس می‌سازد. اما محدودیت آن در همین سطح‌بندی آشکار می‌شود: برای محققان یا خوانندگان آشنا با منابع اسلامی، کتاب گاهی ساده‌سازی یا حتی گمانه‌زنی بیش از حد به نظر می‌رسد.
در جمع‌بندی، «نخستین مسلمان» اثری است که افسانه و تاریخ را به هم پیوند می‌زند و پیامبر اسلام را به‌عنوان شخصیتی تاریخی و انسانی بازمی‌نماید. این کتاب نه پژوهش دانشگاهی سنگین است و نه روایت صرفا مذهبی؛ بلکه تلاشی است برای ایجاد پلی میان این دو رویکرد. برای کسانی که می‌خواهند ریشه‌های اسلام و زندگی حضرت محمد (ص) را در قالبی روایت‌محور، زنده و قابل‌دسترسی بشناسند، این کتاب مقدمه‌ای ارزشمند و روشنگر به شمار می‌آید.