کتاب پس از سرکوب

کتاب «پس از سرکوب» اثر الیزابت آر. نوجنت، استاد علوم سیاسی و پژوهشگر برجسته‌ی رفتار سیاسی در خاورمیانه، اثری است تحلیلی و نوآورانه که در سال ۲۰۲۰ توسط انتشارات دانشگاه پرینستون منتشر شد. این کتاب که در قالب اثری علمی در حوزه سیاست تطبیقی و نظریه گذار رژیم‌ها نوشته شده و در مجموعه‌ی مطالعات پرینستون در رفتار سیاسی جای گرفته است. نوجنت در این پژوهش کوشیده است تا یکی از معماهای محوری سیاست معاصر را توضیح دهد: چرا کشورهایی که تجربه‌ای مشابه از قیام‌های مردمی و فروپاشی اقتدارگرایی دارند، مانند تونس و مصر پس از بهار عربی، مسیرهایی به‌کلی متفاوت را طی کردند-یکی به سوی مصالحه و دموکراتیزاسیون نسبی و دیگری به سمت بازتولید استبداد. پاسخ نوجنت بر یک ایده‌ی بدیع استوار است: ماهیت سرکوب، نه صرفا وجود آن، پیامدهای بلندمدتی برای انسجام یا تفرقه در میان نخبگان سیاسی بر جای می‌گذارد. او میان دو نوع سرکوب تمایز می‌گذارد-سرکوب گسترده و سرکوب هدفمند. در حالت نخست، که توده‌ی وسیعی از جامعه را در بر می‌گیرد، گروه‌های مخالف احساس سرنوشت مشترک پیدا می‌کنند و هویت‌های جمعی همگرایانه شکل می‌گیرد؛ این وضعیت قطبی شدن را کاهش می‌دهد، همان‌گونه که در تونس مشاهده شد. اما در حالت دوم، هنگامی که سرکوب تنها برخی گروه‌های خاص را هدف می‌گیرد، هویت‌های درون‌گروهی تقویت و شکاف‌های بین نخبگان عمیق‌تر می‌شود، همان‌گونه که تجربه‌ی مصر نشان داد. نوجنت این فرضیه را با ترکیبی از روش‌های تحقیق تجربی-از جمله مصاحبه‌های میدانی، داده‌های آرشیوی و آزمایش‌های روان‌شناختی-می‌آزماید تا نشان دهد چگونه حافظه‌ی جمعی از سرکوب، رفتار سیاسی پس از گذار را شکل می‌دهد. در سطح نظری، کتاب تلاشی برای پیوند دادن سیاست تطبیقی با روان‌شناسی سیاسی است. نوجنت از تحلیل‌های خرد روان‌شناختی بهره می‌گیرد تا نشان دهد چگونه ترس، محرومیت و تجربه‌ی مشترک آسیب، هویت‌های جمعی و تمایل به همکاری یا دشمنی را در میان بازیگران سیاسی تعیین می‌کند. از این منظر، گذارهای دموکراتیک نه صرفا فرایندی نهادی بلکه فرایندی عاطفی و هویتی‌اند؛ میراث‌های سرکوب در ناخودآگاه سیاسی جوامع رسوب می‌کنند و به هنگام فروپاشی اقتدارگرایی، تعیین می‌کنند آیا ائتلاف‌های دموکراتیک شکل می‌گیرند یا فرو می‌پاشند. نوجنت در نقد نگاه‌های متداول به دموکراتیزاسیون که بر قانون اساسی و انتخابات تمرکز دارند، نشان می‌دهد که شکاف‌های روانی و عاطفی میان نخبگان می‌تواند هر سازوکار نهادی را ناکارآمد سازد. نقطه قوت کتاب، طراحی تجربی دقیق و تلفیق سه‌گانه‌ی نظریه، داده و آزمایش است که استدلال علی او را قانع‌کننده می‌سازد. افزون بر آن، پیام کاربردی روشنی دارد: در سیاست‌های گذار، باید نه‌فقط به نهادسازی بلکه به بازسازی اعتماد میان نخبگان نیز اندیشید. البته تمرکز محدود کتاب بر تونس و مصر، و نیز دشواری تعمیم یافته‌های آزمایشگاهی به واقعیت‌های خشن گذارهای سیاسی، از جمله محدودیت‌های آن به شمار می‌آیند. در نهایت، «پس از سرکوب» اثری است که مرزهای نظریه‌ی گذار دموکراتیک را گسترش می‌دهد. نوجنت با نگاهی ژرف‌کاوانه به میراث‌های سرکوب، نشان می‌دهد چگونه ساختارهای اقتدارگرایی حتی پس از فروپاشی ظاهری، در ساحت روانی و اجتماعی تداوم می‌یابند. این کتاب نه‌تنها برای پژوهشگران اقتدارگرایی و دموکراتیزاسیون، بلکه برای سیاست‌گذاران و ناظران گذارهای معاصر نیز راهنمایی ارزشمند فراهم می‌آورد-هشداری اندیشمندانه که شکل سرکوب، آینده‌ی آزادی را رقم می‌زند.