کتاب کسایی، نخستین شاعر نامدار شیعه

«کسایی، نخستین شاعر نامدار شیعه» نوشته‌ی محمد دهقانی کتاب هفتم از مجموعه‌ی «تاریخ و ادبیات ایران» است. تاکنون عنوان‌های مختلفی از این مجموعه به‌چاپ رسیده ‌است و قرار است در آینده نیز کتاب‌های دیگری در قالب همین مجموعه منتشر شود. محمد دهقانی مولف این مجموعه است، او در این‌ کتاب‌ها تاریخ و ادبیات را دو ساحت جدا از هم نمی‌داند بلکه در پی آن است که پیوند میان این دو قلمرو و نیز تاثیراتی که بر یکدیگر گذاشته‌اند را نشان دهد. بنابراین تاریخ و ادبیات پس از اسلام را مبنای کارش قرار داده و در این بین تاریخ ادبی ایران را در پیوند با تاریخ عمومی جهان مدنظر قرار داده است. محمد دهقانی در هر کتاب به یکی از چهره‌های تاثیرگذار و مهم فرهنگ و ادبیات پرداخته و قرار است در بخش نخست این مجموعه، زندگی و آثار پنجاه شاعر، نویسنده و متفکر را تا پایان قرن هفتم هجری بررسی کند.
کسایی در نیمه‌های قرن چهارم هجری در مرو متولد شد، زمانی که هنوز حدود پنجاه سال به پایان کار سامانیان باقی مانده بود. در این زمان حکومت سامانی به‌خاطر کشمکش‌های درونی ضعیف شده بود و روندی رو به اضمحلال را طی می‌کرد. دهقانی همانند دیگر کتاب‌های این مجموعه، ابتدا مقدمه‌ای مفصل درباره زندگی و افکار کسایی نوشته و سپس گزیده اشعار او را آورده است.
نویسنده درباره‌ی محل تولد کسایی، زندگی و جایگاه او در دربار سامانی نوشته:‌ «براساس گفته باخرزی در دمیه‌القصر، کسایی در مرو به دنیا آمده و بعدها شاید در همان ایام کودکی یا نوجوانی به نسف کوچیده که به دربار بخارا بسیار نزدیک‌تر بوده است. اما در شعرهای بازمانده از کسایی فقط از مرو یاد شده و این نشان می‌دهد که دست‌کم در زمان سرودن آن شعرها مقیم مرو بوده است.»
کسایی در مقام تفاخر خودش را با استاد سمرقند یعنی رودکی مقایسه کرده و وجود خویش را مایه نازش مرو دانسته است: زیبا بود ار مرو بنازد به کسایی/ چونان که جهان جمله به استاد سمرقند. زندگی در جوار پایتخت سامانیان برای جوان مستعدی چون کسایی اهمیت بسیاری داشته و راه رشد و پیشرفت اجتماعی را برای او هموار می‌کرده است. از اشاره‌ای که صاحب چهارمقاله در قرن ششم دارد معلوم می‌شود که کسایی، در کنار بزرگانی چون رودکی و ابوالعباس ربنجنی و ابواسحاق جویباری و عده‌ای دیگر، از شاعران مشهور دربار سامانی قلمداد می‌شده است.
«کسایی، نخستین شاعر نامدار شیعه» برای علاقمندان به تاریخ فرهنگی و ادبی ایران، کتابی مفید است که زندگی و شعر کسایی را همراه با شرح و تفسیر لازم به زبانی ساده و روشن بررسی می‌کند.