کتاب دقیقی

«دقیقی» نوشته‌ی محمد دهقانی پنجمین کتاب از مجموعه «تاریخ و ادبیات ایران» به زندگی و آثار این شاعر دربار سامانی در بستر تاریخی آن می‌پردازد. از دقیقی اطلاعات چندانی در تاریخ ثبت نشده است.
براساس شواهدی مکتوب، می‌دانیم کوشش برای گردآوری و ثبت روایت‌ها و داستان‌های اساطیری و پهلوانی ایران از دوران ساسانیان آغاز شد. چند صد سال بعد، سامانیان کوشیدند نسب خود را به پادشاهان پیش از اسلام برسانند. این امر دلیلی است بر این‌که گذشته باستانی و داستانی ایران در اذهان مردم چنان زنده بود که حکومت‌ها با ادعای انتساب به آن می‌توانستند بر محبوبیت و مشروعیت خود بیفزایند. به همین منظور نهضت گردآوری و تدوین شاهنامه در عصر سامانیان قوت گرفت و پس از تدوین شاهنامه ابومنصوری، کسانی بر آن شدند که مجموع داستان‌های آن کتاب را به شعر درآورند و به این طریق رواج و ماندگاری آن‎ها را در میان مردم تضمین کنند.
وقتی که نوح (نوح بن منصور سامانی؛ نوح دوم) بر تخت سلطنت تکیه زد، بیست سال از تالیف شاهنامه‌ی ابومنصوری (به همت ابومنصور عبدالرزّاق) به نثر فارسی گذشته بود. حالا امیر فرهنگ‌دوست سامانی، وظیفه‌ی خود می‌دید که این یادگار پرشکوه نیاکان خویش را به دست و زبان شاعری توانا بسپرد تا آن را به قالب نظم درآورد. کسی که سرانجام برای این کار انتخاب شد، شاعری جوان به نام دقیقی بود.
اطلاعات ما درباره‌ی دقیقی بسیار ناچیز است، کسی که در عین جوانی از شاعران بزرگ دربار سامانی بود. نام او به احتمال قوی محمد و کنیه‌اش ابومنصور و نام پدرش محمد یا احمد بوده است. به گفته‌ی عوفی، او را به سبب دقت معانی و رقت الفاظی که در شعرش دیده می‌شد، دقیقی می‌خواندند. اما به نظر می‌رسد این تعبیر را دیگران بعدها درباره نام او پیش کشیده‌اند. «دقیق» در عربی به معنی آرد است و هیچ بعید نیست که پدران شاعر یا خود او در آغاز کار آردفروش بوده باشند و اشتهار او هم به دقیقی شاید به همین سبب باشد. تاریخ ولادت او نیز معلوم نیست، اما چون می‌دانیم که در جوانی و بین سال‌های ۳۶۵ و ۳۷۰ ق به قتل رسیده، احتمالا در حدود سال ۳۲۰ ق یا چند سالی پس از آن به دنیا آمده است. زادگاه او را هم گروهی طوس و عده‌ای دیگر بلخ و سمرقند دانسته‌اند.
این کتاب در پنج بخش به بررسی قصاید،‌ غزل‌ها، قطعه‌ها، مثنوی، رباعی، گشتاسب‌نامه دقیقی، به نقل از شاهنامه می‌پردازد.
«دقیقی» برای علاقمندان به تاریخ فرهنگی و ادبی ایران و کسانی که می‌خواهند برگزیده‌ای از بهترین شاهکارهای ادبی ایران را همراه با شرح و تفسیر لازم به زبانی ساده و روشن بخوانند، کتابی مفید و مهم است.