کتاب چراغ را خاموش کن

در رمان «چراغ را خاموش کن» که به مناسبت هفتادمین سالگرد بمباران شفیلد نوشته شد، تری دیری - نویسنده‌ی سرشناس مجموعه «تاریخ‌های وحشتناک» - پا را از طنز تاریخی همیشگی‌اش فراتر می‌گذارد و داستانی می‌سازد که هم مستند تاریخی است و هم بازتابی از دغدغه‌های انسانی، مخصوصا برای خوانندگان نوجوان. او این‌بار، با نگاهی دقیق و همدلانه، دوران جنگ جهانی دوم را نه از بالا، که از دل تجربه‌ی نوجوانانی در دو سوی جبهه ترسیم می‌کند؛ دو روایت موازی اما در هم‌تنیده، که در نهایت بر یک نقطه‌ی مشترک متمرکز می‌شوند: تلاش برای حفظ انسانیت در دل جنگ.
در یک سوی داستان، در شفیلد پاییز ۱۹۴۰، بیلی و سالی - خواهر و برادری نوجوان - در میان تمرینات خاموشی، انفجارها و سایه‌ی دزدی‌هایی عجیب، رفته‌رفته از کودکانی بی‌خبر به کنشگرانی آگاه تبدیل می‌شوند. آن‌ها، میان صدای آژیرها و تردید به بزرگ‌ترهایی که تا دیروز الگوی‌شان بودند، معنای اعتماد، شجاعت و مسئولیت را کشف می‌کنند. در سوی دیگر، در داخائو آلمان نازی، مانفرد و هانسل، اعضای نوجوان «جوانان هیتلر»، با آگاهی از واقعیت‌های تلخ پشت پرده‌ی تبلیغات، از ایمان ساده‌دلانه به نظام فاصله می‌گیرند و با کمک دختری لهستانی به نام ایرنا، به عملی خطرناک اما شرافتمندانه دست می‌زنند: ارسال پیام به انگلستان برای هشدار دادن درباره‌ی بمباران‌ها. دو خط داستانی، با فضایی پرتنش و ضرب‌آهنگی تند، کم‌کم به هم نزدیک می‌شوند و در اوجی تکان‌دهنده تلاقی می‌کنند.
نکته‌ی درخشان اثر، انتخاب زاویه‌ی دید است: دیری جنگ را از نگاه کودکانی روایت می‌کند که هیچ‌گاه تصمیم‌گیر نبودند اما همیشه قربانی‌اند. با دقتی تاریخی که از سال‌ها تجربه در روایت‌گری تاریخ برای کودکان به‌دست آمده، او جزئیاتی را وارد داستان می‌کند که هم واقعی‌اند و هم در دل روایت گره‌خورده‌اند: فضای تاریک پناهگاه‌ها، حضور بازار سیاه، محدودیت‌های کوپن غذا، و حتی حس اضطرابی که در نگاه بزرگ‌سالان پنهان شده. همه‌ی این‌ها نه فقط برای ساختن صحنه، بلکه برای فهم بهتر شخصیت‌ها و انتخاب‌های اخلاقی‌شان آمده‌اند. دیری روایت را با زبانی ساده اما سرشار از لحظات طنز و ظرافت‌های احساسی پیش می‌برد. گفت‌وگوها زنده و باورپذیرند، و حتی در تاریک‌ترین موقعیت‌ها، بارقه‌هایی از شوخ‌طبعی یا مهربانی پیدا می‌شود که مخاطب نوجوان را نه مرعوب، که درگیر می‌کند. شاید یکی از مهم‌ترین ارزش‌های کتاب همین باشد: تصویر کردن جنگ بدون قهرمان‌سازی‌های اغراق‌آمیز یا شریرسازی‌های ساده‌انگارانه، و به جای آن، نشان دادن کودکی که می‌کوشد میان غبار ترس و دروغ، راهی برای دیدن و بودن بیابد.
در نهایت، «چراغ را خاموش کن» تنها یک رمان ماجراجویانه یا آموزشی نیست؛ این کتاب در قالبی ساده و صمیمی، به پرسشی جدی پاسخ می‌دهد: چگونه می‌توان در دوران تاریکی، نوری را درون خود حفظ کرد؟ دیری به نوجوانان امروز می‌گوید که گذشته تنها برای یاد گرفتن نیست؛ گاهی برای انتخاب دوباره‌ی شرافت و شجاعت است - حتی وقتی جهان سکوت کرده باشد.