کتاب ژاک دریدا

کتاب «ژاک دریدا» واپسین گفت‌وگوی ژاک دریدا است که در واپسین ماه‌های زندگی‌اش، در سال ۲۰۰۴، با ژان برنباوم انجام شد و پس از مرگش در ۲۰۰۷ منتشر شد. این اثر کوتاه، اما عمیق و تکان‌دهنده، چیزی فراتر از یک مصاحبه‌ معمولی است؛ گفت‌وگویی است که در آن فیلسوفی بزرگ در آستانه‌ وداع با زندگی، با صراحت و شجاعت از مرگ، میراث، نوشتن و مسئولیت سخن می‌گوید. گفت‌وگویی که با همان دقت فلسفی و بازی‌های زبانی همیشگی دریدا پیش می‌رود، اما در عین حال، به شکل کم‌سابقه‌ای انسانی و صمیمی است.دریدا در این کتاب، با همان زبان تیز و اندیشمند، اما بی‌پرده‌تر از همیشه، از معنای «یادگیری برای زندگی کردن» سخن می‌گوید؛ و این یادگیری برای او چیزی جدایی‌ناپذیر از «یادگیری برای مردن» است. او مرگ را تنها یک پایان زیستی نمی‌بیند، بلکه به آن همچون بخشی از فرایند زندگی نگاه می‌کند؛ چیزی که حضور آگاهانه و مسئولانه‌ ما را در جهان شکل می‌دهد. برای او، نوشتن راهی برای بقاست؛ ردپایی است که پس از مرگ هم زنده می‌ماند و با هر بار خوانده شدن، دوباره جان می‌گیرد. این مصاحبه کوتاه، اما پرتلاطم، طیف وسیعی از مضامین را در بر می‌گیرد: از مرگ شخصی و معنای آن، تا زبان و هویت به عنوان یک یهودی الجزایری که فرانسوی می‌نویسد؛ از مسئولیت فیلسوف و آموزگار، تا دغدغه‌های جهانی درباره‌ اروپا، حقوق بشر و عدالت. دریدا با همان روش همیشگی‌اش، هر پرسش بیرنباوم را به فرصتی برای کندوکاو عمیق‌تر در لایه‌های پیچیده‌ اندیشه تبدیل می‌کند. با این همه، این‌بار چیزی در لحنش متفاوت است: شفافیت و صمیمیتی که ردپای نزدیکی مرگ را دارد، اما در عین حال با تأکید پررنگ بر زندگی و تعهد اخلاقی همراه است. او از مرگ نه به عنوان پایانی تلخ، بلکه به عنوان چیزی سخن می‌گوید که مسئولیت می‌آورد؛ نیرویی که ما را به نوشتن، اندیشیدن و زیستن با دقت و توجه بیشتر وامی‌دارد. همان‌طور که خودش می‌گوید، «ساختارشکنی همیشه در کنار آری است؛ همیشه تأییدی بر زندگی است.» این نگاه، حتی در واپسین لحظات زندگی، دریدا را از پوچ‌گرایی و ناامیدی دور می‌کند و فلسفه‌اش را به نیرویی برای زندگی بدل می‌سازد. «ژاک دریدا» از این جهت استثنایی است که هم جمع‌بندی فلسفی یک عمر اندیشیدن است و هم یک وصیت‌نامه‌ شخصی؛ متنی که از مرز میان نظریه و زندگی می‌گذرد. بسیاری از منتقدان و دوستداران دریدا این کتاب را شفاف‌ترین و انسانی‌ترین اثر او دانسته‌اند؛ جایی که فیلسوف بزرگ، در عین پایبندی به وفاداری‌اش به پرسش و تردید، بی‌پرده‌تر از همیشه درباره‌ خودش، ترس‌هایش و امیدهایش سخن می‌گوید.
این کتاب در نهایت، خواننده را دعوت می‌کند به تأملی دوباره در معنای نوشتن، زیستن و مردن؛ و به یادمان می‌آورد که فلسفه، پیش از آنکه نظریه‌ای انتزاعی باشد، راهی است برای مواجهه با زندگی - و حتی با پایان آن - با مسئولیت، حساسیت و جرئت.